Lezzet Bahçeleri

Bahar aylarında doğanın renklenmesiyle beraber, bitkilere olan merak da gittikçe artmakta. Küçük de olsa bahçeniz veya balkonunuz varsa şanslısınız demektir ve burada kendinize küçük yeşil alanlar yaratabilirsiniz. Yarattığınız bu bahçelerden elde ettiğiniz bitkileri mutfağınızda kullanabilirsiniz.

Bahçecilik uğraşının ve bu ortamda bulunmanın belki de en zevkli yanlarından biri, kendi ürettiğiniz ürünleri kullanabilmektir. Bu sebeple mutfak bahçeleri, son zamanların en çok tercih edilen uygulamalarından biri oldu.

Dünya genelinde özellikle bazı özel ve seçkin otellerin yeşil alanlarının planlanmasında, çok yıllık gösterişli bahçelerin yanında gelen müşterilerin bütün yemeklerini temiz, sağlıklı ve taze olarak yiyebilmesi için özel mutfak bahçeleri tasarlanmaktadır. Aynı zamanda, bu mutfak bitkileri ile gösterişli çiçek yastıkları da oluşturulabilir. Bu yaklaşımın en başarılı, en güzel uygulamaları arasında, Kew ve Wisley’deki mutfak bahçeleri örnek gösterilebilir.

NGBB'NİN ODUNLU BİTKİLERİ
Gövdesi Gri Renkli Ağaçlar

Gümüşiakasya (Acacia dealbata Link)
Baklagiller (Fabaceae) ailesinden, yaklaşık 30 metreye boylanabilen, herdem yeşil ağaçtır. Avustralya’da doğal olarak yetişir. Tüm sahil bölgelerinde süs bitkisi olarak kullanılmaktadır.
Gövdesi, açık gri renkli ve çatlaksızdır. Yaşlandıkça gövde rengi koyulaşır.
Yaprakları, çift katlı bileşik tipte, mavimsi açık gri-yeşil renklidir. Tazeyken yumuşak ve ince tüyleri vardır.
Çiçekleri, bir sap boyunca dizili, küçük kürelerden oluşan demetler halinde, parlak sarı renkli ve güzel kokuludur.
Meyveleri, bakla biçiminde, önceleri yeşil renkli, olgun halinde morumsu kahverengidir.

Gümüşi akçaağaç (Acer saccharinum L.)
Akçaağaçgiller (Sapindaceae) ailesinden, yaklaşık 40 metreye boylanabilen, geniş tepeli ağaçtır. Kışın yapraklarını döker.
Amerika ve Kanada’da doğal olarak yetişir. Türkiye’de, dekoratif görünümüyle park ve bahçelerde, süs bitkisi olarak kullanılır.
Gövdesi, çok açık gri renkli ve düzgündür. İleri yaşlarında pullar halinde çatlaklanır.
Yaprakları, beş derin loplu, lopların kenarları kaba dişli ve uçları sivridir. Üst yüzü açık yeşil renkli, alt yüzü gümüşi renklidir. Tazeyken ince ve sık tüyleri vardır.
Çiçekleri, aynı demetin içinde, dişi ve erkek çiçekler bir arada bulunur ve açık kırmızı renklidir.
Tohumları kanatlıdır. Kanatlar, dar açılı ve uca doğru belirgin şekilde genişler. Önce kırmızı renkli ve tüylü, daha sonra açık yeşil renkli ve tüysüz, olgunlaştığında ise sarı renklidir.

Bahçelerin
Gösterişli Bitkileri

Kül çiçeği (Cineraria maritima [L.] L.)

Güneşli ve yarı gölge alanlarda sağlıklı şekilde büyüyen, herdem yeşil çok yıllık bitkidir. Yaklaşık 1 m’ye kadar boylanabilir ve 1 m’ye kadar yayılabilir. Yaprakları gümüşi gri renklidir. Sarı renkli açan çiçekleri, hemen hemen bütün mevsim boyunca üzerinde görülebilir. Kurakçıl bitki olduğundan fazla sulamadan hoşlanmaz. Soğuk kış koşullarına dayanıklıdır. Genelde çiçeklerinin yanısıra, yapraklarının renkleri nedeniyle tasarımlarda kullanılır.

Sarıçalı papatyası (Euryops pectinatus [L.] Cass.)

Güney Afrika kökenli, herdem yeşil çok yıllık çalıdır. Yaklaşık 1 m’ye kadar boylanabilir ve 1 m’ye kadar yayılabilir. Yaprakları, mavi-gri renklidir. Sarı renkli açan çiçekleri, kış ayları da dâhil olmak üzere, yapraklarına renk eşliği yapar. Kış koşullarına uyum gösterir, fakat hava sıcaklığındaki beklenmedik düşüşlerde dondan etkilenebilir. Genellikle öbekler hâlinde kullanılır ve budamaya elverişlidir.

NGBB Haber
11. Doğa Şenliği

BİR SERPANTİN ENDEMİĞİ
Dirmilmüşkürümü
(Leopoldia mira [Speta] Eker)

Güneybatı Anadolu’nun serpantin arazileri, birçok endemik türe yaşam alanı sunar. Bu türlerden biri de Denizli ve Burdur illerinde yayılış gösteren, dirmilmüşkürümü (Leopoldia mira [Speta] Eker) bitkisidir. Bitki, kuşkonmazgiller (Asparagaceae) ailesinin üyesidir.

Bu güzel ve gösterişli müşkürüm, Avusturyalı bitki bilimci Franz Speta tarafından bilim dünyasına tanıtılmıştır. Değişik ülkelerde birçok bilimsel araştırma gezisi yapan Franz Speta, 1988 yılında geldiği Batı Anadolu’da, 4 Haziran günü Çameli yakınlarında türün ilk örneklerini bulmuş, ertesi gün de Dirmil geçidinde aynı türe rastlamıştır.

Büyük-enli yaprakları ve göz dolduran çiçekleri olan bu yeni tür, "gösterişli, olağanüstü" anlamında "mira" sözcüğüyle nitelenmiş; bitki, "Muscari mirum Speta" adıyla kaydedilmiştir. Bu türün güncel adı, Prof. Dr. İsmail Eker’in yaptığı yeni düzenlemeye göre, "Leopoldia mira [Speta] Eker" olarak belirlenmiştir.

Alıç
(Crataegus sp.)
Van Alıçları

Farklı iklim kuşakları ve bitki gen merkezlerini bünyesinde barındıran Anadolu'nun, sahip olduğu doğal zenginlikler ve kaynaklardan biri de biyolojik çeşitliliktir. Biyolojik çeşitlilik, ait olduğu coğrafyaya karakter katar ve ortamın ruhunu canlı öğeler olan bitkiler üzerinden sergiler. Bir anlamda, o coğrafyanın yaşanması muhtemel ekolojik sorunlarına karşı da sigorta işlevi görür. Anadolu’daki bu zengin biyoçeşitliliğin önemli elemanlarından biri de birçok farklı türü içeren alıç (Crataegus sp.) cinsidir.

Adını Yunanca "sert ağaç" anlamında "Kratos" kelimesinden alan alıç cinsi, Gülgiller (Rosaceae) familyasındandır. Uygun coğrafi konum, iklim ve toprak koşulları nedeniyle genelde, 30° ve 50° Kuzey enlemleri arasındaki bölgelerde görülür. Genellikle dağlık alanlarda, çalılıklarda ve kayalıklarda yetişir. Anadolu, Mezopotamya, Kafkaslar, İran, Hindistan, Çin, Kuzey Amerika, Afrika'nın kuzey bölgelerinin dâhil olduğu ılıman bölgelerde yetişen, tanımlanmış 260 alıç taksonu bulunmaktadır. Genel ayırt edici karakterler bakımından çok kısıtlı ve bu yüzden de sistematik botanik açısından oldukça karmaşık bir cins olarak bilinir.

Açık Havada Çocuklarla İlkbahar Etkinlikleri

Ağaçların uyandığı, bitkilerin rengârenk olduğu, kuşların malzeme toplayıp yuva yapmaya başladığı, doğanın canlandığı mevsimdir ilkbahar. İlkbahar, doğanın bize sunduğu güzellikleri keşfetmek ve çocuklarda doğaya karşı merak hislerini uyandırmak için, en uygun mevsimdir. Bu mevsimde herşeyi bir yana bırakıp, sadece doğayı izleyerek rahatlamak için fırsat yaratılabilir. Bunu yaparken, çocuklarla birlikte vakit geçirmeyi de ihmal etmemek gerekir. Onlarla birlikte açık havada yapılacak çeşitli gözlemler ve etkinlikler planlanabilir. Bu konuda yardımcı olmak üzere, bazı öneriler aşağıda yer almaktadır.

Ökaliptus Esansı
(Eucalyptus globulus Labill.)

Ökaliptus esansı, "Myrtaceae" familyasından "Eucalyptus globulus Labill." adlı ağacın yapraklarından, buhar distilasyonu ile elde edilen uçucu yağdır.

Boylu ve yapraklarını dökmeyen ökaliptus ağacı, Tasmanya ve Avustralya’nın Victoria bölgesine has bir türdür. Güney Amerika, Çin ve Afrika’nın güney bölgelerinde yetiştirilir. İspanya, Şili ve Avustralya'nın güneyinde, özellikle beyaz renkli kerestesi için tarımı yapılır.

Yaklaşık 700 civarında olan "Eucalyptus sp." türlerinin hemen hepsi, Avustralya menşelidir. Diğer türleri, Yeni Gine ve Endonezya’da yetişir ve bölgeden tüm dünyaya yayılmıştır. Taban suyunu çekme özelliğine sahip olan ökaliptus türlerinden, bataklıkları kurutmak amacıyla yararlanılmıştır. Bu sebeple ülkemizde, 'sıtma ağacı' olarak da adlandırılır.

Odak Noktası:
Bitki Biyoçeşitliliği Poster Seti

Dünyadaki canlılığın sürdürülebilmesi, bitkilere bağlıdır. Yaşamımızın bu denli bağlı olduğu bitkileri yakından tanımakta yarar var. Bitkiler, öğrenmek isteyen herkes için ilgi çekici olacak pek çok özelliğe sahiptir. Onlar gizemli dünyalarında, kendilerini ifade etmek, hayatta kalmak, çoğalmak gibi yaşamsal faaliyetleri için; birbirinden farklı yollara başvurabiliyor ve bazen alışılmışın çok da dışına çıkabiliyor. Zamanla bulundukları habitat ortamının iklim, nem, sıcaklık, ışık ve benzeri koşullarında meydana gelen değişikliklere uyum sağlayarak farklı çözümler üretebiliyor ya da hayatta kalamıyorlar.

Bitkilerin doğadaki yerini-önemini vurgulamak ve gizemli yaşamını tanıtmak amacıyla Edinburg Kraliyet Botanik Bahçesi tarafından hazırlanan, Odak Noktası: Bitki Biyoçeşitliliği adlı poster seti, bilimsel özelliğiyle güçlü bir eğitim malzemesi olarak önem kazanır.

Bu eser, bitkisel ve biyolojik çeşitlilik alanında, Avrupa kıtasından daha fazla zenginliğe sahip olan Türkiye açısından özellikle önemlidir. Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi, ülkemizin bu noktadaki önemini vurgulamak ve eğitime katkı sağlamak amacıyla, poster setinin Türkçeye çevrilerek 2009 yılında yayımlanmasını sağlamıştır. Sonrasında poster seti, Türkiye’nin her yerinden iletişime geçen okullara ve öğretmenlere hediye edilmiştir.

NGBB
Gönüllülerine Notlar

Yaşadığımız kentte betonlar arasına sıkışmış insanlar için, çalışma koşullarının yarattığı sorunlardan kısa süreliğine de olsa sıyrılmak önemli bir gereksinimdir. Bu gereksinimi karşılamanın yöntemlerden biri de sosyal sorumluluk projelerine veya gönüllü çalışmalara katılmaktır. Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi, uzun zamandan beri düzenlediği gönüllülük projeleriyle bu konuda farklı bir alan oluşturmakta ve insanlara doğayla-toprakla buluşma olanağı sunmaktadır.

NGBB Haber
NGBB - Enerjisa
Kurumsal İşbirliği

Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi, bitki dünyasının tanıtımı ve halkın bitkilere, çevreye, doğaya ilişkin farkındalığını artırmak amacıyla, 2004 yılından itibaren, çeşitli konularda ve farklı gruplara yönelik eğitim çalışmaları yürütmektedir. Eğitim faaliyetleriyle her yaş grubuna ulaşmaya çalışırken, ilgili projelerde bilgi ve deneyimini paylaşmak üzere, bazı kurumlarla işbirliği sağlanmaktadır. Bu bağlamda, biyoçeşitlilik konusunda açılım yapan kuruluşlardan Enerjisa Üretim ile işbirliğine gidildi.

NGBB'de, Enerjisa Üretim personeli ve personel çocuklarına yönelik eğitim çalışması için program hazırlandı. Eğitim-öğretim döneminin ara tatile girdiği zaman diliminde, 30-31 Ocak tarihlerinde, hem yetişkinlere hem de çocuklara yönelik iki saatlik atölye çalışması uygulandı.

NGBB Haber
Minik Biyologlar

Biyoloji, yaşam bilimi demektir. Yaşayan her şeyi ve yaşama süreçlerini araştıran bilim dalıdır. Geçmişi, bugünü, geleceği, biyoloji olmadan anlamamız ve karşımıza çıkması muhtemel sorunlara çözümler üretebilmemiz neredeyse imkânsızdır.

Biyoloji, birçok disiplinle birlikte hareket eder. Diğer bilimlerle uyumlu birlikteliği sağlanarak, bakış açımızı ve ufkumuzu geliştirir. Ayrıca, yaşam standartlarımızı iyileştiren teknolojik gelişmelerin gerçekleşmesini mümkün kılar. Biyoloji, çok sayıda alt bilim dalından oluşur. Dünyada 16 Nisan, bu önemli işlevleri görev edinmiş ve sorumluluklarını üstlenmiş olan biyologların günü olarak kutlanıyor.

NGBB Haber
NGBB'de Herbaryum Eğitimi

Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi, 18-21 Ocak 2023 tarihlerinde, Duhok Üniversitesi Ziraat Fakültesi'nden dört araştırmacıya, “NGBB Herbaryum Yönetimi ve Dijitalizasyon Eğitimi” konusundaki çalışma için evsahipliği yaptı. Eğitime Dr. Hassan Najman Muhamed, Honar Safar Mahdi, Ahmed Mohammed Hasan Mustafa Mahmood ve Wajed Issam Hussein katıldı.

2022 yılı sonunda NGBB'yi ziyaret eden ekiple işbirliği geliştirilerek, ocak ayındaki eğitimin planı hazırlanmıştı. Eğitim çalışması; "Herbaryum Yönetimi", "Veritabanı Yönetimi", "Herbaryum Örneklerinin Dijitalizasyonu" ve "Sanal Herbaryum Yönetimi" ana başlıkları altında uygulandı. Eğitim, ISTF Herbaryumu gezisi ile tamamlandı.

NGBB Haber
Bitki Ressamlığı Kursları

Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi’nde, bitki ressamlığını geliştirmeye yönelik çalışmalar, planlanan yeni eğitimlerle sürdürülüyor. NGBB'de bu konuya ilişkin kurslar, 2002 yılında ünlü bilimsel bitki ressamlarından, "Curtis Botanical Magazine" dergisinin editörü Christabel King eğitmenliğinde başlatılmış; sonraki yıllarda devam ettirilmişti. 2002-2006 yıllarında yapılan bilimsel bitki ressamlığı kurslarında, yetenekli ve başarılı birçok katılımcı sayesinde çalışmalar üst seviyelere taşınarak sürdürüldü.

Bilimsel bitki ressamlığını daha geniş çevrede tanıtmak ve yaygınlaşmasını sağlamak amacıyla NGBB'de çeşitli etkinlikler düzenlendi. Bu konuda küçük yaşlardan itibaren ilgi duyulmasını sağlamak amacıyla ilk kez 2019 yılında “Çocuklarla Bitki Ressamlığı” atölyesi gerçekleştirildi. Hafta sonu eğitimi olarak planlanan atölye, daha çok bireysel katılımcılara hitap ederken, talepler doğrultusunda hafta içinde okul gruplarıyla da uygulandı.

NGBB Haber
Su Bitkileri Atölyesi

Bitkiler yaşamsal özelliklerinin gereği olarak, çimlenme sürecinde hava, su ve sıcaklığa ihtiyaç duyar. Farklı kriterlerle sınıflandırıldığı gibi, bitkileri su ihtiyacına göre de sınıflandırabiliriz. Bu tasnife göre, üç grup oluşur.

• Hidrofitler (Su bitkileri)
• Higrofitler (Nemli yerlerde yetişen bitkiler)
• Kserofitler (Kurak yerlerde yetişen bitkiler)

Tüm canlılar gibi bitkiler de doğal seçilim sayesinde, bulundukları ortamda yaşama ve üreme başarısını artırmak için, bazı morfolojik uyum özellikleri geliştirmiştir. Örneğin, kaktüslerde görülen iğne yapraklar ya da fotosentetik gövde gelişimi gibi. Bitkiler, her ne kadar deniz ya da tatlı su ortamlarında türemiş olsalar da önemli ölçüde evrimleşmiştir. Sucul habitatlara dönüşüm ise özel uyum süreçleri sonucu gerçekleşmiştir.

NGBB Haber
Botanik Okulu

Bitkiler dünyası her zaman gizemlidir ve her gelişme yeni gizemleri de beraberinde getirir. Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi'nde yaz dönemi için, "Botanik Okulu" adlı bir atölye dizisi planlandı. 7-9 yaş grubundaki öğrencilere yönelik atölyeler, dört hafta sürecek. Etkinlik süresi boyunca katılımcı öğrencilerin, bitkilere daha yakından bakıp, onların dünyasını keşfedebilmesine yönelik bir program hazırlandı. Atölyelerde, katılımcılar bitkinin tohum hâlinden başlayarak, gelişim aşamalarını tıpkı bir botanikçi gibi gözlemleme imkânı bulacak. Bu arada herbaryumun ne olduğu, bilimsel bitki resimlerinin nasıl yapıldığı gibi farklı konularda fikir sahibi olabilecekler. Atölyeler, aynı zamanda sanat çalışmaları ve oyunlarla desteklenerek, çocukların eğlenirken öğrenme deneyimi edinmesi sağlanacak. NGBB'de yaz aylarında gerçekleştirilecek botanik okulu, meraklı miniklerini bekliyor.

ÇOCUKLAR İÇİN DOĞA KİTAPLARI
Verimli Toprak
ve
Kompost

Küresel Isınma ve İklim Değişikliği gibi riskler, Dünyanın geleceği açısından büyük ölçüde tehdit oluşturmaktadır. Doğaya verilen hasarların azaltılması ve gezegenimizi kurtarmanın sırrı, asılında sürdürülebilir yaşam ilkesinde yer alıyor. Bu ilke kapsamında, toplumdaki her bireyin sorumluluğunda, çeşitli bireysel yükümlülükler de bulunmaktadır.

Konuya ilişkin atılacak önemli adımlardan biri, atıklarımızı ayrıştırmak ve geri dönüştürmek. Mutfaktaki atıklarımızı ayrıştırırken, aynı zamanda evdeki bitkiler için de gübre yapabiliriz. Bu sürece gelecek nesilleri yani çocukları da dâhil etmekte yarar var. Böylece öğrenmekten zevk alan, araştıran, gözlem yapan, çözümler üretebilen, zekâ alanlarını aktif kullanabilen, sağlıklı, yaratıcı ve doğaya önem veren çocuklar yetiştirilmesine katkı sağlanır. Bu anlayışın, sadece eğitimciler tarafından değil, ebeveynler tarafından da bilinçli olarak desteklenmesi önemlidir.

Çevreyi ve doğayı korumaya yönelik evdeki uygulamalar, çocuklar tarafından örnek alınıp tekrarlanır. Bu yaklaşımın ilk uygulaması, kompost yapımıyla başlayabilir. Kompost yapmak, aynı zamanda çocuklar için bilimsel bir deneyim sunmaktır. Bu deneyim sürecinde çocuklar ve ebeveynler, kompost hakkındaki çeşitli bilgileri içeren bazı kitaplara ihtiyaç duyacaktır. Konuya ilişkin, aşağıda önerilen bazı kitaplar yararlı olabilir.