BİR SERPANTİN ENDEMİĞİ
Dirmilmüşkürümü
(Leopoldia mira [Speta] Eker)

Güneybatı Anadolu’nun serpantin arazileri, birçok endemik türe yaşam alanı sunar. Bu türlerden biri de Denizli ve Burdur illerinde yayılış gösteren, dirmilmüşkürümü (Leopoldia mira [Speta] Eker) bitkisidir. Bitki, kuşkonmazgiller (Asparagaceae) ailesinin üyesidir.

Bu güzel ve gösterişli müşkürüm, Avusturyalı bitki bilimci Franz Speta tarafından bilim dünyasına tanıtılmıştır. Değişik ülkelerde birçok bilimsel araştırma gezisi yapan Franz Speta, 1988 yılında geldiği Batı Anadolu’da, 4 Haziran günü Çameli yakınlarında türün ilk örneklerini bulmuş, ertesi gün de Dirmil geçidinde aynı türe rastlamıştır.

Büyük-enli yaprakları ve göz dolduran çiçekleri olan bu yeni tür, "gösterişli, olağanüstü" anlamında "mira" sözcüğüyle nitelenmiş; bitki, "Muscari mirum Speta" adıyla kaydedilmiştir. Bu türün güncel adı, Prof. Dr. İsmail Eker’in yaptığı yeni düzenlemeye göre, "Leopoldia mira [Speta] Eker" olarak belirlenmiştir.

Dirmilmüşkürümü, çok yıllık soğanlı bitkidir. Bitkinin soğanı, 4 cm'ye kadar çap yapabilir. Genelde bireyleri bir yapraklı, iki ya da nadiren üç yapraklıdır. Yaprakların boyu 22 cm'ye, eni 3,6 cm'ye kadar ulaşır ve oldukça gösterişlidir. Kocasap (scape), 17 cm'ye kadar boylanabilir.

Bitkinin çiçek durumu, salkım şeklindedir. Fertil çiçekler, 22-48 adet; sarımsı kahverengi tonlarda ve lopları sarı renklidir. Kısır çiçekler ise daha az sayıda, daha küçük yapılı ve mor-pembe renklidir.

Dirmilmüşkürümü, Doğu Akdeniz dağ elementidir. Serpantin ana kayanın hâkim olduğu arazilerde ve karaçam-maki açıklıklarında yayılış gösterir. Bilimsel kayıtlar ve doğaseverlerin fotoğraflı gözlemlerine göre bitki, Anadolu'nun güneybatısında yayılış gösterir.

Bulunduğu başlıca yerler; Burdur’un Altınyayla ilçesinde, adının kaynağı olan Dirmil geçidi çevresi ve Denizli’nin Çameli, Acıpayam, Tavas ilçeleridir. Yayılışı, en kuzeyde Salda gölü ve Çardak ilçesinde Çerkez dağına kadar uzanır. Eşeler dağı ve Bozdağ’da da zengin popülasyonları bulunmaktadır.

Türün varlığını tehdit eden esas etken, hayvan otlatmadır. Özellikle kıl keçisi ve koyun sürüleri, başta müşkürüm (Muscarimia muscari [L.] Losinsk.) olmak üzere, birçok sümbül türü gibi dirmilmüşkürümünün de çiçeklerini severek tüketir. Bu yüzden çiçeği zarar görmemiş bireyler, genellikle sarp kayalık ve çarşak alanlarda bulunur.

Dirmil türküleri, sipsileri, çam düdükleri gibi, dirmilmüşkürümü de Teke yöresinin önemli bir değeri ve korunması gereken biyolojik zenginliklerindendir.

Kaynaklar

Speta F. 1989. "Muscari (subg. Leopoldia) mirum SPETA, spec, nova, im Kreise seiner nächsten Verwandten". Phyton 29(1): 105–117.
Eker, İ. 2022: Muscari Mill./Müşkürüm, Muscarimia Kostel. ex Losinsk./Miskîrum, Leopoldia Parl./Morbaş. – In: Güner, A., Kandemir, A., Menemen, Y., Yıldırım, H., Aslan, S., Ekşi, G., Güner, I., Çimen, A. Ö. & Şen, F., Resimli Türkiye Florası veb sürümü.