NGBB'NİN ODUNLU BİTKİLERİ
Gövdesi Gri Renkli Ağaçlar

Gümüşiakasya
(Acacia dealbata Link)

Baklagiller (Fabaceae) ailesinden, yaklaşık 30 metreye boylanabilen, herdem yeşil ağaçtır. Avustralya’da doğal olarak yetişir. Tüm sahil bölgelerinde süs bitkisi olarak kullanılmaktadır.

Gövdesi, açık gri renkli ve çatlaksızdır. Yaşlandıkça gövde rengi koyulaşır.

Yaprakları, çift katlı bileşik tipte, mavimsi açık gri-yeşil renklidir. Tazeyken yumuşak ve ince tüyleri vardır.

Çiçekleri, bir sap boyunca dizili, küçük kürelerden oluşan demetler halinde, parlak sarı renkli ve güzel kokuludur.

Meyveleri, bakla biçiminde, önceleri yeşil renkli, olgun halinde morumsu kahverengidir.

Gümüşi akçaağaç
(Acer saccharinum L.)

Akçaağaçgiller (Sapindaceae) ailesinden, yaklaşık 40 metreye boylanabilen, geniş tepeli ağaçtır. Kışın yapraklarını döker.

Amerika ve Kanada’da doğal olarak yetişir. Türkiye’de, dekoratif görünümüyle park ve bahçelerde, süs bitkisi olarak kullanılır.

Gövdesi, çok açık gri renkli ve düzgündür. İleri yaşlarında pullar halinde çatlaklanır.

Yaprakları, beş derin loplu, lopların kenarları kaba dişli ve uçları sivridir. Üst yüzü açık yeşil renkli, alt yüzü gümüşi renklidir. Tazeyken ince ve sık tüyleri vardır.

Çiçekleri, aynı demetin içinde, dişi ve erkek çiçekler bir arada bulunur ve açık kırmızı renklidir.

Tohumları kanatlıdır. Kanatlar, dar açılı ve uca doğru belirgin şekilde genişler. Önce kırmızı renkli ve tüylü, daha sonra açık yeşil renkli ve tüysüz, olgunlaştığında ise sarı renklidir.

İstiriç
(Carpinus orientalis Mill.)

Huşgiller (Betulaceae) ailesinden; çoğunlukla çalı formunda küçük ağaç, nadiren 10 metreye boylanabilen geniş tepeli ağaçtır. Kışın yapraklarını döker.

İtalya, Sicilya, Dalmaçya, Balkanlar, Türkiye, İran, Kafkasya’da doğal olarak yetişir. Türkiye’de özellikle sahil kesimlerinde, Kırklareli, İstanbul, Balıkesir, Sakarya, Kastamonu, Çorum, Tokat, İçel, Kahramanmaraş, Trabzon, Artvin illerinde bulunur. Doğada çoğunlukla düşük yükseltilerde, kurak ve kalkerli güney yamaçlarda rastlanır.

Gövdesi, gri renkli ve çatlaksızdır. Tomurcukları, sürgünlere paraleldir.

Yaprakların üst yüzü parlak koyu yeşil renkli ve çıplak, alt yüzü ise özellikle damarlar boyunca, sap ve sapa yakın yerleri yumuşak tüylüdür. Yaprak yumurta biçimlidir ve dip tarafı yuvarlak ya da yürek şeklinde olup ucu sivridir. Yaprakların damarları çok belirgindir ve kenarları çift sıralı dişlidir.

Erkek ve dişi çiçekler aynı ağaç üzerinde bulunurlar. Erkek çiçekler önceleri yeşil renkte, olgunlukta ise kahverengindedir. İnce sarkık kurullar oluştururlar.

Dişi çiçekler erkeklerinkinden daha kısa ve daha ince, açık yeşil renkli kurullar oluştururlar. Dişi çiçekler yeni sürgünlere uç durumunda bulunurlar.

Tozlaşmadan sonra dişi çiçek kurulları meyve kurullarına dönüşür. Meyve sanki yaprak görünümünde gibidir. Meyve örtüsü oval bir yaprak görünümünde olup, meyve örtüsünün kenarları düzensiz dişlidir.

Sivridişbudak
(Fraxinus angustifolia Vahl)

Zeytingiller (Oleaceae) ailesinden, yaklaşık 35 metreye boylanabilen, geniş tepeli ağaçtır. Kışın yapraklarını döker. Avrupa'nın güneydoğusu, Türkiye, İran, Türkistan’da doğal olarak yetişir. Türkiye’de en geniş yayılışı olan dişbudak türüdür.

Bu türün ülkemizde üç alttürü bulunmaktadır.

• Sivridişbudak
  (Fraxinus angustifolia subsp. angustifolia Vahl)

• Anadoludişbudağı
  (Fraxinus angustifolia Vahl subsp. oxycarpa [Willd.] Franco & Rocha Afonso)

• Suriyedişbudağı
  (Fraxinus angustifolia Vahl subsp. syriaca [Boiss.] Yalt.)

Gövdesi gri renklidir. Gövde ileri yaşlarda derin çatlaklıdır.

Yaprakları, bileşik tipte, 5-11 yaprakçıktan oluşur. Yaprakçıklar mızraksı biçimde, uçları sivri, kenarları düzensiz kaba dişli ve sapsızdır. Üst yüzü açık ya da koyu yeşil renkli, alt yüzü açık ya da mavimtırak yeşil renklidir. Yaprak orta damarı tüysüzdür. Genelde tüysüz olan yaprakçıkların, sadece alt yüzünde orta damar boyunca kısa, ince tüyler bulunur.

Ağaç yapraklanmadan önce, erdişi çiçekler ortaya çıkar. Çiçekleri, küçük salkımlar halinde ve pembe renklidir. Açtıktan sonra, birkaç gün içinde döllenir ve meyveye dururlar.

Meyveleri, kanatlıdır; mızrak biçiminde, sivri uçlu ve dip tarafı dardır.

Mabed ağacı
(Ginkgo biloba L.)

(Ginkgoaceae) ailesinden, yaklaşık 40 metreye boylanabilen ağaçtır.

Çin’de doğal olarak yetişir. Türkiye’de park ve bahçelerde süs bitkisi olarak kullanılmaktadır.

Gövdesi, gri renklidir ve genç yaşlarda çatlamaya başlar.

Yaprakları, yelpaze biçiminde ve açık yeşil renklidir; sonbaharda gözalıcı tonlarda sarı renge bürünür. Genelde eni boyundan fazla olan yaprakların kenarları tam, uç kısımları dalgalı-kertikli, uzun sürgünlerde iki loplu ve uzun saplıdır; paralel çatalsı damarlanma vardır.

Erkek ve dişi çiçekleri, ayrı ağaç üzerinde bulunur. Erkek çiçekler, sarı yeşil renklidir; kısa sürgünler üzerindeki yaprakların diplerinde, küçük salkımlar halinde bulunur. Dişi çiçekler, açık yeşil renklidir; uzun bir sapın ucunda tekli ya da ikili, bazen de üçlü olarak bir arada bulunur.

Meyveleri, etli ve olgunlaştığında erik görünümündedir. Önceleri sarı yeşil renkli, olgun halinde ise açık kahverengi-turuncu renge döner. Güzel olmayan kokusu vardır. Meyvede tek tohum bulunur.

Pavlonya
(Paulownia tomentosa [Thunb] Steud.)

(Paulowniaceae) ailesinden, 30 metreye boylanabilen, yuvarlak tepeli ağaçtır. Kışın yapraklarını döker.

Çin ve Güney Kore’de, doğal olarak yetişir. Türkiye’de park ve bahçelerde süs bitkisi olarak kullanılmaktadır.

Gövdesi, koyu gri renklidir. Gençlikte çatlaksız olan gövdede, ileri yaşlarda sığ çatlaklar oluşur.

Yaprakları, yürek biçiminde, bazen üç sığ loplu, kenarları düz, uçları sivridir. Üst yüzü yeşil renkli, alt yüzü gri-yeşil renkli ve tüylüdür.

Çiçekleri, dik bileşik salkımlar halinde, uzun çan biçiminde ve eflatun renklidir.

Meyveleri, kapsül şeklinde, sivri uçlu, tüylü ve yeşil renklidir.

Kaynaklar

Akkemik, Ü. (ed.) 2020. Türkiye’nin Bütün Ağaçları ve Çalıları, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
Mamıkoğlu, N.G. 2007. Türkiye’nin Ağaçları ve Çalıları, NTV Yayınları, İstanbul.