Mercanköşk
(Origanum majorana L.)
Mercanköşk (Origanum majorana L. [sin. Majorana hortensis Moench]), ballıbabagiller (Lamiaceae)familyasına dâhil; boyu 40-60 cm’ye ulaşan, otsu veya bodur çalımsı bitkidir. İngilizce adı "Sweet Marjoram" olan bitkinin vatanı, Kıbrıs ve Türkiye'dir. Akdeniz havzasında doğal yayılış gösterir ve tarımı da yapılmaktadır.
Avrupa, Afrika, Asya'nın güney bölgeleri ve Amerika kıtasında gerçekleştirilen tarım faaliyetlerinde; tek yıllık, çok yıllık ve otsu formlarına rastlanır. Batı dünyasının önemli aromatik türlerindendir. Bitkinin yaprakları ve çiçekli toprak üstü kısımlarından yararlanılır; et, sosis, çorba, salata, sebze yemekleri ve yağlara tatlandırıcı olarak katılır. Halk tıbbında enfeksiyon önleyici (antiseptik), spazm çözücü (antispazmodik), gaz söktürücü (karminatif), safra artırıcı (kolagog), terletici (diaforetik), idrar söktürücü (diüretik), düşük yaptırıcı (emenagog), göğüs yumuşatıcı (ekspektoran), uyarıcı (stimülan), midevi (stomaşik), cinsel gücü artırıcı (afrodizyak) ve tonik özellikleriyle bilinir. Dâhilen bronş hastalıkları, tansiyona bağlı baş ağrısı, uykusuzluk, romatizma ağrıları, anksiete, hafif hazımsızlık sorunları ve ağrılı adet görme (menstruasyon) durumlarında kullanılır.
Çiçekli dallarından buhar distilasyonuyla yüzde 0,2-2,0 verimle elde edilen uçucu yağı, gıdalara tat verici olarak ticarette kullanılır. Mercanköşk esansı antimikrobik ve güçlü antioksidan özelliklere sahiptir. Haricen, burkulma ve cilt berelerinde kullanılır. Aromaterapide de kullanımı vardır. Uçucu yağın başlıca üreticileri; Macaristan, İspanya, Mısır, Güney Fransa, Almanya, Fas, Tunus ve ABD’dir.
Mercanköşk esansının, ISO
standardı yoktur. Yağın ana bileşikleri;
cis-sabinen hidrat,
trans-sabinen hidrat, linalool,
terpinen-4-ol, alfa-terpineol, gama-
terpinen gibi terpenik bileşiklerdir.
Bu bileşiklerin, yüzde
farklılıklarına göre kemotipleri
oluşabilir. Karvakrol oranı, yüzde
1’in altındadır. Ancak, Türkiye
Florası'nda kayıtlı olan ve "beyaz
kekik" adıyla bilinen "Origanum
majorana"dan, yüksek yağ verimiyle
karvakrolce zengin yağ elde
edilmiş ve Türk tipi "Origanum
majorana" yağı adıyla yayımlanmıştır1,2.
Daha sonra yapılan moleküler
biyolojik çalışmalarda, beyaz
kekiğin "Origanum dubium Boiss."
olduğu ortaya çıkmıştır. Bu nedenle, yeni yazılan "Türkiye Florası"
nda, bu hata düzeltilmelidir.
Kıbrıs’ta, hem "Origanum dubium"
hem de "Origanum majorana"
doğal olarak yetişmektedir.
"Şapşica" adıyla bilinen "Origanum
majorana L. var. tenuifolium
Weston", Kıbrıs’a has bir endemik
türdür. Çiçekli topraküstü kısımlarından,
yüzde 8 verimle elde
edilen uçucu yağın ana bileşikleri;
"cis-sabinen hidrat", "terpinen-
4-ol", "alfa-terpineol", "gama-
terpinen" gibi terpenlerdir.
Turhan Baytop’a göre, mercanköşk tozu ve yüzde 5’lik çayı; yatıştırıcı, midevi, idrar artırıcı, gaz söktürücü, terletici, kabızlık giderici özelliklerinden ötürü kullanılmaktadır. Uçucu yağı da aynı amaçla, kesme şeker üzerine bir damla damlatılarak kullanılır5.
Bu yazıda belirtilen ifadeler, sadece bilgilendirme amaçlıdır; tavsiye niteliği taşımaz. Hastalıkta tedavinin, mutlaka doktor kontrolünde yapılması gerektiği unutulmamalıdır!..
Kaynaklar
1. Tabanca, N. Özek, T. Başer, KHC. Tümen,
G. "Comparison of the Essential Oils
of Origanum majorana L. and Origanum x
majoricum Cambess.", Journal of Essential
Oil Research, 16 (2004): 248-252.
2. Başer, KHC. Kırımer, N. Tümen, G. "Composition
of the Essential Oil of Origanum
majorana L. from Turkey", Journal of Essential
Oil Research, 5-5 (1993): 577-579.
3. Lukas, B. Samuel, R. Mader, E. Başer, KHC.
Duman, H. Novak, J. "Complex evolutionary
relationships in the Origanum L. section
Majorana Benth. (Lamiaceae)", Botanical
Journal of the Linnean Society, 171 (2013):
667-686.
4. Hanoğlu, A. Yiğit-Hanoğlu, D. Demirci,
B. Kırcı, D. Alkaş, FB. Özkum Yavuz,
D. Başer, KHC. "Chemical compositions
of the essential oils of endemic wild Origanum
majorana var. tenuifolium collected
from three different locations during
flowering and post-flowering phases in
North Cyprus, Multivariate Statistical
Analyses", Journal of Essential Oil Bearing
Plants, 24-2 (2024): 525-536.
