Genellikle kış aylarında uygulanan bitkisel tasarımlarda, boş alanları yeşillendirmek amacıyla kullanılan soğanlı bitkiler, ilkbahar geldiğinde bahçeleri renklendirmeye başlar ve bu kapsamlı etki uzun süre devam eder. Türkiye'deki peyzaj tasarımlarında soğanlı bitki kullanımı, uzun zamandan beri ağırlıklı olarak lâle (Tulipa sp.), nergis (Narcissus sp.), sümbül (Hyacinthus sp.) türleriyle gerçekleştirilmektedir. Bu türlerin birarada kullanımıyla birlikte, geniş alanlarda tek renk lâle ve sümbül kullanımı da tercih edilmektedir. Aslında ilkbaharda çiçeklenen lâle, nergis, sümbül türlerinin yanısıra, ilkbahar ortasından yaz aylarına kadar olan dönemde çiçeklenen farklı soğanlı bitkiler de bulunmaktadır. Bu konuda, soğan (Allium sp.) türleri ile kılıçotu (Gladiolus sp.) türleri örnek verilebilir. Türkiye'de kış aylarında süs bitkileriyle yapılan düzenlemelerde genellikle tercih edilmeyen, çiğdem (Crocus sp.) ve kardelen (Galanthus sp.) türleri de göz ardı edilmemesi gereken bitkilerdir.

SOĞANLI BİTKİLERLE PEYZAJ TASARIMI
Çok çeşitli türleri bulunan soğanlı bitkiler, yıl boyunca birbirini izleyecek şekilde tasarımlarda kullanılabilir. İlkbahar, yaz, sonbahar aylarında çiçek açan soğanlı bitki türleri ve çeşitleri, çiçeklenme dönemleri gözönüne alınarak uygun sırayla dikildiğinde, sürdürülebilir sürekli çiçeklenme sağlanabilir. Bunun yanında, soğanlı bitkiler toprak altında besin depoladıkları için, kurak zamanlarda bile hayatta kalabilir. Bu nedenle dayanıklıdırlar ve çok da fazla bakım gerektirmezler.

Bitki tasarımlarında soğanlı bitkilerin kullanımı, özellikle mevsim değişimlerinde yani kıştan ilkbahara veya yazdan sonbahara geçiş dönemlerinde işlevsel olmaktadır. Soğanlı bitkiler bu geçiş sürecinde, alanın renk ve doku çeşitliliğini tamamlayıcı rol oynar. Ayrıca soğanlı bitkilerin mevsimsel değişiminin yanında, ulaştıkları maksimum yükseklik ve birarada bulundukları bitkilerle oluşturdukları doku özellikleri de farklılık gösterir.

Soğanlı bitkilerle yapılacak tasarım planlamasında, dikkat edilmesi gereken bazı hususlar vardır. Öncelikle bu bitkileri iyi tanımak, çiçeklenme dönemini ve ne kadar süre çiçekli kaldıklarını bilmek, hangi bitkilerle daha uyumlu olacaklarını öngörmek gerekir.
Tasarım uygulamasında, soğanlı bitkiler gruplar halinde dikildiğinde, daha etkileyici ve baskın görünüm yakalanabilir. Bu görünüm, bazen aynı renklerde çiçek açan soğanlılarla sağlanabildiği gibi, bazen de birbirine zıt renklerde çiçeklenen türler kullanılarak oluşturulabilir; hatta soğanlı bitki grupları karıştırılarak da yapılabilir. Çok yıllık çeşitli bitkilerle oluşturulan düzenlemede, aralardan tek tek çıkan bazı soğanlı bitkilerin, özellikle gösterişli türlerle tamamlanan görünümlerde de arzu edilen doğallık yakalanabilir.

PEYZAJ TASARIMINDA TERCİH EDİLEN SOĞANLILAR
Soğan (Allium sp.)
Son zamanlarda bahçe tasarımlarında daha sık görülen soğanlı bitki grubudur. Çiçekleri, yoğun kümeler hâlinde, yuvarlak veya yarımküre şeklinde, mor veya beyaz renklidir. Çiçeklenme dönemi, genellikle ilkbahar ve yaz aylarındadır.

Estetik-mimari özelliği olan ve bahçeye dikey boyut kazandıran bitkidir. Çoğunlukla kümeler hâlinde dikilir ya da çok yıllık bitkiler arasında yer verilir. Kuru çiçek başlarının dekoratif görünümü sebebiyle, çiçekleri geçince de tasarım süreci boyunca alandan sökülmez. Aynı zamanda, kesme çiçek sektöründe de oldukça fazla kullanılırlar.

Çiğdem (Crocus sp.)
Çimenlik alanlarda ve kaya bahçelerinde yaygın bulunan, kısa boylu bitkilerdir. İlkbaharda ve sonbaharda çiçeklenen çeşitleri bulunmaktadır. İlkbaharda çiçek açan çiğdem soğanları, eylül-kasım aylarında dikilir. Sonbaharda çiçek açan çiğdem soğanları ise yaz mevsimi sonlarında dikilmelidir. Çiçekleri sarı, mor, beyaz, mavi, lila renklerinde açar. Bu cinse mensup olan safran (Crocus sativus L.) bitkisi, dünyanın en pahalı baharatlarından biri olma özelliğini taşır.

Kardelen (Galanthus sp.)
Kardelenler, kışın sonlarına doğru veya erken ilkbaharda açan, beyaz renkli çiçekleriyle, soğuk dönemin sonunda bahçelere renk katar. Soğanlarının dikimi için eylül- ekim ayları uygundur. Bakımı kolaydır. Çiçeklenme sonrasında, soğanlar topraktan çıkarılmaz ve bir sonraki dönem tekrar çiçeklenmesi için bırakılır. Bazen çiçekliyken de soğanlarından ayrılarak çoğaltılabilir. Çayırlık alanlarda ve kaya bahçelerinde, doğal görünümleriyle tercih edilir. Güneşli alanlardan çok gölge ve yarı gölge alanları sever. Orman altı peyzajının aranan bitkilerindendir.

Kılıçotu (Gladiolus sp.)
Son zamanlarda peyzaj tasarımlarının vazgeçilmez bitkilerindendir. Özellikle uzun saplı yaprakları, parlak ve çeşit çeşit renklerde açan çiçekleriyle tercih edilir. Çiçekleri, genellikle yaz ortasından sonbahara kadar olan dönemde açar; böylece bulunduğu alanda uzun süreli renklilik sağlar. Rüzgâr alan yerlerde çok yıllık bitkilerin aralarına dikilerek, uzun saplarıyla destek işlevi görebilir. Bu tasarım, aynı zamanda ortama doğal etki kazandırır. Bitkilerin kümeler hâlinde kullanımı da alanda etkili görünüm oluşturur. Kesme çiçekçilik sektöründe, tercih edilen bitki grupları arasında yer alır.

Sümbül (Hyacinthus sp.)
Çiçeklerinin cazip renkleri ve hoş kokusuyla bilinen soğanlı bitki grubudur. Çiçekleri mavi, mor, sarı, pembe, beyaz renklerde açar. Eylül-Kasım aylarında dikilir ve ilkbaharda çiçeklenir. Dikim alanı, çiçek kokularının algılanabilmesi için, genellikle burun seviyesine yakın planlanır. Bu nedenle duvar üstüne yapılan bitkilendirmelerde sıkça tercih edilir.

Süsen (Iris sp.)
İlkbahardan yaz sonuna kadar açan mor, mavi, beyaz, sarı, pembe renkli çiçekleri ile dikkat çekici bitkilerdir. Çiçeklerinin geçtiği dönemde, herdem yeşil kalması ve mızrak biçimindeki yapraklarının görünümüyle de etkili olmakta ve tercih edilmektedir. Kaya bahçelerinde, çok yıllık bordürlerde, sınır bitkilendirmelerinde ve saksılı tasarımlarda kullanılır. Bakımı ve üretimi, oldukça kolaydır. Rizomları toprakta bırakılabilir; çıkarılan rizomlar da bölünerek çoğaltılabilir.

Nergis (Narcissus sp.)
Bahçe düzenlemelerinde sıklıkla karşımıza çıkan ve ilkbahar aylarında çiçeklenen ilk soğanlılardandır. Çiçwekleri sarı, beyaz, turuncu renklerde ve hoş kokuludur. Dikim zamanı, eylül-kasım aylarındadır. Bitkinin çiçeklenmesi geçtikten sonra, soğanları topraktan çıkarılmaz; böylece, bir sonraki sene tekrar çiçek açması sağlanır.

Lâle (Tulipa sp.)
Bahçe düzenlemelerinde, soğanlı bitki deyince akla gelen ilk türler, bu cinse mensuptur. Dikim işlemi, ekim-kasım aylarında yapılır. Bütün kış boyu toprak altında kalan soğanları, ilkbahar aylarının başında çiçek açmaya başlar. Bu cinse ait bitkilerin, çiçeklenme dönemi ve süresi; bitkinin türüne ve bulunduğu yerin iklim koşullarına bağlı olarak değişiklik gösterir. Erken, orta, geç dönemlerde çiçek açan çeşitleri vardır. Çiçekleri, çok farklı renk seçeneklerine sahiptir; aynı zamanda çiçeklerin kenarlarının kıvrık veya püsküllü oluşuyla da farklılık gösterir. Çiçeklenme döneminin sonunda, üst kısımları kuruduktan sonra, soğanlar alandan sökülür ve rutubetsiz, kuru, karanlık ortamda saklanır.


Nihan Sevinç Muşdal
NGBB Peyzaj Yüksek Mimarı