Çiçeğinin renginden dolayı Van ve çevresinde, "altıngözlü leylak" adıyla anılan "Solanum crispum Ruiz & Pav" bitkisi, dünyada "şili patates asması", "mavi patates asması", "patates çalısı" gibi adlarla bilinir. Domates, biber, patlıcan gibi bitkileri de kapsayan patlıcangiller (Solanaceae) familyasına mensup; sarılıcı-tırmanıcı, çalı formunda, odunsu, çok yıllık bitkidir.

Güney Amerika'ya özgü olan bitkinin yetiştirilmesi kolaydır. Hızlı büyür ve bir sezonda 5 m'ye kadar boylanabilir. Genellikle genç sürgünleri otsu, ince, sarkık; yaşlı sürgünleri odunsu yapıdadır. Yaprakları, 7-12 cm uzunluğunda, yumurtamsı-mızraksı biçimde, tabanı yuvarlak-kalp şeklinde, kenarları dalgalı-kıvrımlı, ucu sivridir. Ilıman iklimlerde her zaman koyu yeşil renkli olan yapraklar, Van gibi soğuk yerlerde kışın dökülür.
Çiçekleri, sürgün ucunda, yalancı şemsiye durumlu, kümeler hâlinde bulunur. Çiçekler, 7-10 cm büyüklüğünde, yıldız şeklinde, mavi-koyu mor renkli ve hoş kokuludur. Taç yapraklar beş dişli, çanak yapraklar beş lopludur. Taç yapraklar ile karşıtlık oluşturan erkek organlar, sarı-turuncu renkli ve belirgin görünümdedir. Bitki, yaz aylarında çiçeklenir ve sonbahara kadar çiçekte kalır.
Meyveleri, bezelye büyüklüğünde- küçük, kırmızı renkli, görsel olarak ilgi çekici ve zehirlidir.

İKLİM

Çeşitli iklim koşullarında yetişebilen bitki, ılıman ve subtropikal iklim koşullarını tercih eder. Kış aylarında, -10° C düzeyindeki soğuklara dayanıklıdır; hafif don koşullarına da uyum sağlayabilir. Daha soğuk ortamlarda, korunma ihtiyacı duyar. Kışın bitkinin üst kısmı kurusa da ilkbaharda yeni sürgünler verir. Tam güneşli ortamları tercih eder, kısmen gölge ortamlara da uyum gösterir.

TOPRAK VE GÜBRELEME

Nispeten az bakım gerektiren bitkidir. Sağlıklı gelişimi için; organik madde açısından zengin, orta derecede nemli, geçirgenliği iyi olan, tınlı topraklar idealdir. Hafif asidik ve nötr toprakları tercih eder; geniş pH seviyesi aralığına da uyum gösterebilir. Bitkinin ilkbahar-yaz aylarına denk gelen büyüme dönemi boyunca, dengeli, yavaş salınan, genel amaçlı gübre kullanılabilir. Çok yapraklanma yapması ve çiçeklenmeyi azaltması sebebiyle, aşırı azotlu gübrelerden kaçınmak gerekir.

DİKİM

Dikim için uygun zaman, ilkbaharda son donlar geçtikten sonradır. Dikim çukuru, kökü içine alabilecek derinlikte ve iki katı kadar genişlikte olmalıdır. Oldukça kuvvetli gelişim gösteren bitkinin, sağlıklı büyümesi için, yaklaşık 2-3 m aralıkla dikilmesi gerekir.

SULAMA

Toprağın sürekli nemli olmasını tercih eder; ancak aşırı suyun, kök çürümesine yol açmamasına dikkat edilmelidir. Sulama sıklığı, yerel iklim ve toprak koşullarına bağlı olarak düzenlenebilir. Bitki, bir dereceye kadar kuraklığa dayanıklıdır; bu nedenle sulamalar arasında, toprağın hafifçe kurumasına izin verilebilir. Ancak, özellikle kurak dönemlerde, düzenli sulama gereklidir.
Havaların sıcak olduğu zamanlarda veya bitkide solma belirtileri görüldüğünde, sulama sıklığının artırılması gerekir. Bitkinin tabanı etrafında organik malç uygulaması; toprak nemini koruma, sık sulama ihtiyacını azaltma ve sıcaklığı düzenleme konusunda yararlıdır.

BUDAMA

Bitkinin büyümesini kontrol etmek ve formunu düzenlemek için budanması gerekir. Yeni dikilen fidanların sürgünleri, yatay tellere veya kafeslere sardırılabilir. İlkbahar başında, daha güçlü sürgünlerin gelişmesini teşvik etmek için, sürgünler alttan üçte bir seviyesinde kesilerek budanır. Sonraki yıllarda büyümeyi teşvik etmek ve çiçeklenmeyi artırmak amacıyla, yazın ölü çiçekler kesilmelidir.
Bitkinin, kuvvetli ve düzensiz büyüme eğilimi nedeniyle, gelişimini kontrol altında tutmak için, ara sıra sert budama uygulanabilir. Yaşlandıkça üst kısımlardaki yeni sürgünlerin ağırlığı, bitkinin sarıldığı desteği kırabilir. Bu nedenle yeni büyümeyi teşvik etmek için, tabandan yere yakın yerden periyodik budama yapılabilir. Yanlış budama yapılsa bile, hızlı büyüyen bitki olduğundan çabuk toparlar ve eski haline gelir.

ÜRETİM

Tohumla veya çelikle çoğaltılabilir. Tohumlar, sonbaharda veya ilkbahar başında ekilir ve üzeri ince toprak tabakasıyla örtülür. Filizlenme aşamasına kadar, toprağın sürekli nemli tutulması gerekir. Çimlenme, genellikle iki-dört hafta içinde gerçekleşir. Fideler, işlenecek kadar büyük olduğunda nakledilir. Üretim amacıyla uygulanan en yaygın yöntem, çelikle çoğaltmadır. Uygulama, ilkbaharda alınan yeşil çelikler ya da yazın alınan odun çelikler kullanılarak yapılır. Alınan çelikler, su tutma ve havalanma kapasitesi yüksek olan uygun ortamda köklendirilir. Köklendirmeyi artırmak için, köklendirme hormonu kullanılabilir

PEYZAJDA KULLANIM

Bitki, altın sarısı ve mavi-mor renkleri içeren çekici çiçekleriyle ilgi toplar ve yaygın olarak yetiştirilir. Gerek çiçekleri, gerekse yapraklarının renkliliğiyle ortama canlılık katar. Tırmanıcı-sarılıcı bitki olarak istenmeyen görüntülerin perdelenmesinde de kullanılır.
Güneş alan korunaklı bir duvarı-çiti, kısa zamanda kaplayabilir. Bu özellikleriyle, peyzaj ve süs amaçlı kullanımlarda tercih edilir. İnce sarkık dalları nedeniyle, asılı sepetlerde de yetiştirilebilir ve sarkan rengârenk çiçekleriyle mekâna dikey boyut katar.

Şevket Alp
Prof. Dr; Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi