NGBB Arboretum Adası
Doğal Kozalaklı Bitkiler
Toros Göknarı (Abies cilicica [Antoine & Kotschy]
Çamgiller (Pinaceae) ailesindendir. 30 m’ye kadar boylanabilen, iğne yapraklı, herdem yeşil ağaçtır. Türkiye, Suriye ve Lübnan’da doğal yayılış gösterir.
Kül grisi renkli gövdesi genç iken pürüzsüz, ileri yaşlarda çatlaklıdır. İğne yaprakları, 2-4 cm uzunluğunda, alt yüzündeki iki stoma bandı belirgindir.
Erkek ve dişi çiçekleri, aynı ağaç üzerinde, kozalaklar halinde birarada bulunur. Erkek çiçek kozalakları, dalların alt kısmında, demetler halinde bulunur ve sarımsı pembe renklidir. Dişi çiçek kozalakları, tepe dallarında, önceki yılın dalları üzerinde ve dik halde bulunur.
Kozalaklarının boyu, olgunlaştığında 25 cm'ye ulaşır. Bu boyutuyla ülkemizdeki göknar türlerinin kozalakları arasında en büyük olanıdır. Kozalaklar, bol reçinelidir ve reçinesi dışa sızar. Toros göknarının, diğer göknar türlerinden farkı; kozalaklarındaki dış pulların, iç pullardan kısa olup dışarıdan görülmemesidir.
Kafkas Göknarı (Abies nordmanniana [Steven] Spach subsp. nordmanniana)
Çamgiller (Pinaceae) ailesindendir. 50 m’ye kadar boylanabilen, iğne yapraklı, herdem yeşil ağaçtır. Kafkasya boyunca yayılış gösteren tür, Türkiye’de Doğu Karadeniz Bölgesi'nden Yeşilırmak çevresine kadar yayılır. Genelde ladin, sarıçam ve kayın ile birlikte karışık ormanlar oluşturur; nadiren saf ormanları vardır.
Açık gri renkli gövdesi, ileri yaşlara kadar çatlaksız, bazen küçük pullar halinde çatlaklı olabilir. Genç dalları, siyah tüylerle kaplıdır. Bu özelliğiyle, ülkemizdeki diğer göknar türlerinden kolaylıkla ayırt edilebilir. Yaprakları, dallar üzerinde çevrel olarak dizilidir. Yaprakların alt yüzünde, beyaz renkli iki stoma çizgisi bulunur.
Erkek ve dişi çiçekleri, aynı ağaç üzerinde, kozalaklar halinde birarada bulunur. Erkek çiçek kozalakları, tüm ağaç boyunca, önceki yılın dallarının alt kısmında bulunur ve sarı-kırmızı renklidir; olgunlaştığında morumsu kahverengi olurlar. Dişi çiçek kozalakları, tepeye yakın dallar üzerinde, dik halde bulunur ve silindir biçiminde, 15-20 cm uzunluğundadır.
Bir yılda olgunlaşan kozalakların brahteleri, karpellerden uzun olduğu için dışarıdan görünebilir. Olgunlaşan kozalaklar, bir süre sonra dağılır.
Katran Ağacı (Cedrus libani A.Rich.)
Çamgiller (Pinaceae) ailesindendir. 50 m’ye kadar boylanabilen, iğne yapraklı, herdem yeşil ağaçtır. Oldukça uzun ömürlü olan türün, bin yıldan daha yaşlı bireyleri mevcuttur. Doğal olarak sadece Lübnan’da ve Türkiye’de, Toros Dağları’nda yetişir. Lübnan bayrağında simgesi bulunmasına rağmen, kerestesinin çok değerli ve yaygın kullanım alanı olması sebebiyle bu ülkede yüzyıllardır kesime uğramış ve tükenmiştir.
Oldukça derinlere giden kazık kök sistemine sahip olan tür, Torosların topraksız kayalıklarında bile yetişir. Gövdesi gri renkli ve genç yaşlarında pürüzsüz yapıya sahipken, ileri yaşlarında çatlaklıdır.
Erkek ve dişi çiçekleri, aynı ağaç üzerinde, kozalaklar halinde birarada bulunur. Sonbaharda ortaya çıkan erkek çiçek kozalakları, 3-5 cm uzunluğunda ve sarı renklidir. Rüzgârlı havalarda etrafa, toz bulutu gibi polen yayarlar.
Pembemsi yeşil renkli dişi çiçek kozalakları, olgunlaştığında 10 cm boyunda, fıçı biçiminde ve kahverengidir. Olgunlaşan kozalaklar dağılır ve geriye sap gibi ekseni kalır.
Servi (Cupressus sempervirens L.)
Servigiller (Cupressaceae) ailesindendir. 30 m’ye kadar boylanabilen, pul yapraklı, herdem yeşil ağaçtır. Doğu Akdeniz ve Ortadoğu ülkelerinde doğal yayılış gösterir.
Gövdesi, gri-kahverengi ve genç yaşlarından itibaren ince kabuklar halinde çatlaklıdır. Pul yaprakları, sürgün üzerinde kiremit benzeri yatık durumda ve gri-yeşil renklidir.
Erkek ve dişi çiçekleri, aynı ağaç üzerinde, kozalaklar halinde birarada bulunur. Erkek çiçek kozalakları, sürgünlerin uç kısmında ve sarı renklidir. Dişi çiçek kozalakları, daha kalın sürgünler üzerinde ve kahverengidir. İki yılda olgunlaşan kozalaklar, golf topu gibi yuvarlak biçimde ve pulların ucu çıkıntılıdır.
Türkiye’de, mezarlıkların ağaçlandırılmasında yaygın kullanılır.
Ladin (Picea orientalis [L.] Peterm.)
Çamgiller (Pinaceae) ailesindendir. 60 m’ye kadar boylanabilen, iğne yapraklı (ibreli), herdem yeşil ağaçtır. Doğu Karadeniz Bölgesi ve Kafkasya, türün doğal yayılış bölgesidir. Karadeniz’in denize bakan yamaçlarında, deniz seviyesinden 2000 m'ye kadar yükseltilerde yetişir.
Gençlik döneminde açık gri renkli olan gövdesi, yaşı ilerledikçe koyulaşır ve pullar halinde çatlar. 3-10 mm boyundaki iğne yaprakları ile ülkemizdeki ibreli ağaç türleri arasında, en kısa yapraklı olanıdır.
Erkek ve dişi çiçekleri, aynı ağaç üzerinde, kozalaklar halinde birarada bulunur. Erkek çiçek kozalakları, daha çok ağacın alt dallarında görülür; 1-2 cm uzunluğunda ve koyu pembe-kırmızı renklidir. Dişi çiçek kozalakları, 3-10 cm uzunluğunda ve gençlikte kırmızı-mor-yeşil renkli; olgun halinde, sarkık ve kahverengidir.
Olgun kozalaklar dağılmaz ve 1-2 yıl daha ağaç üzerinde kalır.
Kızılçam (Pinus brutia Ten.)
Çamgiller (Pinaceae) ailesindendir. 25 m’ye kadar boylanabilen, iğne yapraklı, herdem yeşil ağaçtır. Doğu Akdeniz ülkeleri ve İtalya’da, doğal yayılış gösterir.
Gövdesi, kalın kabuklu, derin çatlaklı ve kızıl kahverengidir. İğne yaprakları, 12-18 cm uzunluğunda, ince ve batıcı değildir.
Erkek ve dişi çiçekleri, aynı ağaç üzerinde, kozalaklar halinde birarada bulunur. Erkek çiçek kozalakları, yeni sürgünlerin dip kısmında, demetler halinde bulunur ve sarı renklidir. Dişi çiçek kozalakları, yeni sürgünlerin ucunda, 4-6 mm uzunluğunda ve pembe-kırmızı-mor renklidir.
Kozalaklar olgunlaştığında, 4-8 cm uzunluğunda, sapsız ya da çok kısa saplıdır. Olgunlaşan kozalaklar dökülmez ve uzun yıllar ağaç üzerinde kalabilir. Olgun bir ağaca aşağıdan bakıldığında, sanki ağaca yüzlerce serçe konmuş gibi görünür.
Karaçam (Pinus nigra J.F. Arnold subsp. pallasiana [Lamb.] Holmboe)
Çamgiller (Pinaceae) ailesindendir. 50 m’ye kadar boylanabilen, iğne yapraklı, herdem yeşil ağaçtır. Avrupa'nın güneyi, Balkanlar ve Anadolu’da yayılış gösterir.
Gövdesi, genç yaşlarda düz, ileri yaşlarda kalın çatlaklıdır ve 150 cm’ye kadar çap yapabilir. İğne yaprakları, sert ve batıcıdır.
Erkek ve dişi çiçekleri, aynı ağaç üzerinde, kozalaklar halinde birarada bulunur. Erkek çiçek kozalakları, yeni sürgünlerin alt kısmında, demetler halindedir; 2-4 cm uzunluğunda ve yeşil-pembe-mor renklidir. Dişi çiçek kozalakları, yeni sürgünlerin uç kısmında bulunur; gençlik döneminde, 4-6 mm boyunda ve pembe-kırmızı-mor renklidir.
Kozalaklar, iki yılda olgunlaşır; olgun kozalaklar, 4-10 cm boyunda ve yeşil-kahverengidir.
Sarıçam (Pinus sylvestris L. var. hamata Steven)
Çamgiller (Pinaceae) ailesindendir. 40 m’ye kadar boylanabilen, iğne yapraklı, herdem yeşil ağaçtır. Asya ve Avrupa’da, yaygın olarak doğal yayılış gösterir. Sıcak iklimleri sevmez ve soğuğa karşı oldukça dayanıklıdır. Bu sebeple Türkiye’de, Akdeniz Bölgesi’nde hiç yoktur; genelde Karadeniz Bölgesi’nde yaygın görülür. Karadeniz Bölgesi’nin, deniz seviyesinden 2000 metrenin üzerine kadar olan yükseltilerinde yetişir.
Ağacın gövdesi, genç bireyler ile yaşlı bireylerin üst kısımlarında, ince levhalar halinde ayrılır ve tilki sarısı rengindedir. Ağacın yaşı ilerledikçe, gövde kabuğu kalınlaşarak çatlaklı hâl alır ve rengi grileşir. İğne yaprakları, 3-8 cm uzunluğundadır ve kınından çıktıktan sonra, uç kısma doğru dönerek uzar.
Erkek ve dişi çiçekleri, aynı ağaç üzerinde, kozalaklar halinde birarada bulunur. Erkek çiçek kozalakları, yeni sürgünlerin diplerinde, demetler halinde birarada bulunur ve sarı-turuncu-pembe renklidir. Dişi çiçek kozalakları, yeni sürgünlerin uç kısmında bulunur ve pembe renklidir.
Olgunlaşmış kozalaklar, 3-7 cm boyunda ve açık kahverengidir.
Porsuk (Taxus baccata L.)
Çamgiller (Pinaceae) ailesindendir. 30 m’ye kadar boylanabilen, iğne yapraklı, herdem yeşil ağaçtır. Akdeniz ülkeleri ile Avrupa'nın kuzey ve orta bölgelerinde ve Kafkasya’da, doğal yayılış gösterir. Türkiye’de, Karadeniz Bölgesi’nde bulunmaktadır.
Gövdesi, ince ve kızıl kahverengidir; ileri yaşlarda gri renkli olur ve soyulur. İğne yaprakları, 1-3 cm uzunluğunda ve yassıdır. Yapraklar, sürgün üzerinde sarmal dizilişlidir, oysa karşılıklı gibi görünür. Göknar yapraklarıyla karıştırılabilirse de; porsuk yaprağının alt yüzündeki stoma bantları, göknarınki kadar belirgin değildir ve bu özelliğiyle kolayca ayırt edilebilir.
Erkek ve dişi çiçekleri, ayrı ağaçlar üzerinde bulunur. Erkek çiçekler, iğne yaprakların altında yer alır; 8-12 mm boyunda ve sarı renklidir. Dişi çiçekler, iğne yaprakların koltuğunda ve 3-4 mm uzunluğundadır.
Meyveleri, olgunlaştığında, kozalak yapısında olmaz. Etli ve sulu olan meyveler, kırmızı renkli küçük fıçılara benzer görünümdedir. Etli meyvenin kırmızı renkli kısımları, zehirsizdir ve yenebilir; ancak tohumları, sürgünler ve yapraklar gibi çok zehirlidir.
