Rezene
(Foeniculum vulgare Mill.)
Rezene (Foeniculum vulgare Mill.), maydanozgiller (Apiaceae) familyasından, Akdeniz florasına mensup, iki veya çok yıllık bitkidir. Yapraklarının parçalı yapısından dolayı, "arapsaçı" olarak da adlandırılır. Şemsiye şeklindeki sarı renkli çiçekleri, rezene meyvesine ve tohumlarına dönüşür.
Rezenenin çok sayıda varyetesi vardır. Bunlardan, acı rezene (Foeniculum vulgare Mill. subsp. vulgare var. vulgare) ve tatlı rezene (Foeniculum vulgare Mill. var. dulce [Mill.] Thellung), en yaygın bilinenleridir. Her iki varyete de Akdeniz havzasında yetişir ve tüm dünyada tarımı yapılır.
Tarihi kaynaklardan edinilen bilgilere göre; Eski Yunanlılar, Romalılar ve Mısırlılar, bitkinin kokulu meyveleri ile etli filizlerini, canlılık, cesaret ve güç kazanmak amacıyla kullanmıştır. Eski Yunanlılar zayıflamak amacıyla, Romalı askerler ve Hıristiyan keşişler de açlığı gidermek için meyvelerini çiğnemiştir. Ayrıca bitki, zehirlerden arınma, gözü güçlendirme, kötü ruhları kovma gibi inanışlarla da ilgilidir. Doğu ve Batı tıbbında; dalak, safra kesesi ve karaciğeri güçlendirdiğine inanılır. Modern kullanımı, hazımsızlık, gazlılık, bulantı, kolik sancıların giderilmesine yöneliktir.
İngiliz Herbal Farmakopesi'nde, konjunktüvit (göz nezlesi) ve farenjit (gırtlak iltihabı) için kullanımı kayıtlıdır. Ayurveda tıbbında; karın ağrısı, mide krampı, mide yanması, işeme zorluğu ve yanmalı işemede yararlı olduğu bildirilmiştir. Bunun için verilen kullanım şekli, rezene tohumlarının kavrularak yemeklerden sonra bir çay kaşığı alınmasıdır.
Rezene, kişniş (Coriandrum sativum L.) ve kimyon (Cuminum cyminum L.) ile de eşleştirilebilir. Ayrıca, sinirleri yatıştırma ve zihin açıklığı için de tavsiye edilir. Tedavide; tonik, ekspektoran, afrodizyak, gençleştirici, midevi, antiseptik, karminatif (gaz giderici), emmenagog (düşük yaptırıcı), antispazmodik (spazm çözücü), diüretik (idrar söktürücü) gibi uyarıcı özellikleri sebebiyle kullanılır.
Floransa rezenesi (finocchio) adlı kultivarın iri toprakaltı kısımlarından, gıda olarak yararlanılır. Aynı zamanda, "absent" adlı içkinin de terkibine girer.
Orta Doğu ülkeleri, Çin ve Hindistan mutfağında kullanılır. Hindistan lokantalarında, yemekten sonra çiğnemek üzere rezene meyveleri ikram edilir. Türkiye’de taze rezene yaprakları, gözleme içi olarak ya da yumurta ile kavrularak tüketilir.
Alman E Komisyonu, rezene esansının hamilelikte ve küçük çocuklar tarafından kullanımını tavsiye etmez.
Avrupa Farmakopesi'nde, acı rezene meyvesi (Foeniculi amari fructus aetheroleum) ve acı reze-ne herbası (Foeniculi amari herbae aetheroleum)'nın uçucu yağları kayıtlıdır. Meyve esansı trans-anetol (% 55-75); herba esansı ise trans-anetol (% 15-40), limonen (% 8-30), fenkon (% 7-16) ile standardize olmuştur. Meyvelerin uçucu yağ verimi, % 3-7 arasındadır.
Turhan Baytop’a göre; rezene meyvesi midevi, gaz sökücü ve süt artırıcı etkilere sahiptir. Yaprağı yaraları iyileştirici, kökü ise idrar artırıcı olarak kullanılır. Bitkinin yapraklı genç toprak üstü kısımları, özellikle Ege bölgesinde gıda olarak tüketilmektedir.
Bitkinin 0,5-1 gr meyvesi, hap halinde günde birkaç defa; yüzde 2’lik çayı ise günde 2-3 bardak, özellikle süt çocuklarında gaz oluşmasını önlemek amacıyla kullanılır.
Rezene, kimyasal içeriğinin benzerliği sebebiyle anasona alternatif olarak da kullanılmaktadır.