NGBB’de Kışın Meyveleriyle
Kızaran Ağaçlar ve Çalılar

Kış mevsiminin gelmesiyle birlikte, bitkiler dünyasında da mevsim koşullarına uygun olarak bazı değişimler-dönüşümler yaşanır. Kimi bitkiler yapraklarını ve meyvelerini dökerek uyku dönemine girerken; kimi bitkiler de kış mevsimi boyunca giderek tekdüze görünüm alan doğaya, kızaran yaprakları ya da meyveleriyle renk katarlar. Kış geldiğinde NGBB'nin sade ve dingin ortamına, kızaran meyveleriyle canlılık ve hareket katan ağaçlar ve çalılardan bazı örnekleri yakından tanıyalım.

Kocayemiş
(Arbutus unedo L.)

Fundagiller (Ericaceae) ailesinin üyesidir. Herdem yeşil, boylu çalı ya da 12 metreye kadar boylanabilen ağaç formundadır. Doğu Akdeniz havzasının, karakteristik maki elemanıdır. Türkiye’de, Karadeniz, Marmara, Ege, Akdeniz sahillerinde doğal olarak yetişir. Süs bitkisi olarak da kullanılır.

Gövdesi, kızıl tonlarda kahverengidir. Gövde kabuğu çatlaklıdır ve soyulmaz.

Yaprakları, eliptik biçimde; uçları sivri, kenarları dişlidir. Üst yüzü koyu yeşil renkli, alt yüzü soluk yeşil renkli olan yaprakların, her iki yüzü de tüysüzdür.

Çiçekleri, bileşik salkımlar halinde bulunur. Çan biçiminde açan çiçekler, beyaz-pembemsi renklidir. Çiçeklenme, sonbaharda gerçekleşir. Bitkinin geciken çiçekleri ile erken olgunlaşan meyveleri, aynı zamanda birarada bulunabilir.

Meyveleri, küre biçiminde ve yüzeyi pürtüklüdür. Önceleri kırmızı-yeşil renkli olan meyveler, olgunlaştığında turuncu-kırmızı renkli olur. Meyveler, lezzetlidir ve yenebilir.

Yemişen
(Crataegus monogyna Jacq.)

Gülgiller (Rosaceae) ailesinin üyesidir. Kışın yaprağını döken bitki, yaklaşık 10 metreye kadar boylanabilen, dikenli çalı ya da ağaç formundadır. İspanya, İtalya, Kıbrıs, Türkiye, Ukrayna, Kırım, Azerbaycan, İran’ın kuzeyi, doğal yayılım alanıdır. Türkiye’nin hemen her yöresinde, doğal olarak yetişir. Süs bitkisi olarak da kullanılır.

Gövdesi, gri kahverengi; gövde kabuğu çatlaklıdır.

Yaprakları, beş lopludur; lopların uç kısmı sivri, kenarları dişlidir. Yaprakların üst yüzü, koyu yeşil renkli ve tüysüz, alt yüzü, açık gri-yeşil renkli ve tüylüdür.

Çiçekleri, kümeler halinde bulunur. Çiçekler, beyaz renkli ve hoş kokuludur. Çiçeklenme, nisan-haziran aylarında görülür.

Meyveleri, yumurta biçiminde ve genelde kırmızı renklidir; bazen siyaha yakın koyu mor renkli olanlara da rastlanır. Genellikle kış mevsiminin ortasına kadar ağaç üzerinde kalan meyveler, kuşlar için önemli besindir.

Yanarçalı
(Euonymus alatus [Thunb.] Siebold)

İğağacigiller (Celastraceae) ailesinin üyesidir. Kışın yaprağını döken, yaklaşık 4 metreye kadar boylanabilen çalıdır. Çin, Japonya, Kore, Rusya’da doğal olarak yetişir. Avrupa'da ve ülkemizde, park ve bahçelerde süs bitkisi olarak yaygın kullanımı vardır.

Yaprakları, elips şeklinde, yumurtamsı-ters yumurtamsı biçimdedir. Yaprakların kenarları dişli, uç kısmı sivridir. Derimsi görünümde olan yaprakları, sonbaharda yeşilden kırmızı renge döner.

Çiçeklerin taç yaprakları yeşil, açık sarı ya da yeşilimsi sarı renklidir. Çiçeklenme dönemi, temmuz-kasım aylarıdır.

Meyveleri, önce kırmızı-kahverengi, olgunlaştığında koyu kahverengidir. Tohum örtüsü, parlak kırmızı renklidir.

İğcikağacı
(Euonymus europaeus L.)

İğağacigiller (Celastraceae) ailesinin üyesidir. Kışın yaprağını döken bitki, yaklaşık 6 metreye kadar boylanabilen çalı ya da ağaççık formundadır. Türkiye, Avrupa ve Kafkasya’daki, çalılık-ormanlık alanlarda ya da sahil kenarlarında, doğal olarak yetişir. Türkiye’de Kırklareli, İstanbul, Bolu, Ankara, Sivas, Hatay, Sinop, Trabzon, Artvin çevreleri doğal yayılım alanıdır. Gövdesi, açık gri-kahverengidir. Genç yaşlarda pürtüklü olan gövde, ileri yaşlarda sığ çatlaklıdır. Genellikle çok sayıda gövdeye sahiptir.

Yaprakları, elips biçiminde, uç kısmı küt ya da sivridir. Yaprakların kenarları çok ince dişli, her iki yüzü de pürtüklü ve sapı kısadır. Yazın koyu yeşil renkli olan yapraklar, sonbaharda sarı-yeşil ya da kırmızı-mor renklere bürünür.

Çiçekleri, seyrek salkımlar halinde, yaprak koltuklarından çıkar. Çiçekler, yeşilimsi beyaz renklidir. Çiçeklenme dönemi, mayıs-haziran aylarındadır.

Meyveleri, kapsül biçimindedir. Önce dört-beş köşeli olan meyveler, olgunlaştığında yuvarlak biçim alır. Olgun halinde, parlak pembe renkli olan meyveler açılır ve turuncu renkli tohumlar görülür.

Ağacın odunu serttir. Çok eski çağlardan beri, ayakkabı çivisi olarak ve iğ yapımında kullanılır.

Euonymus japonicus Thunb.

İğağacigiller (Celastraceae) ailesinden; herdem yeşil çalı ya da 6 metreye kadar boylanabilen ağaçtır. Japonya, Kore, Çin’de doğal olarak yetişmektedir. Türkiye’de, İstanbul ve İzmir gibi büyük şehirlerin park ve bahçelerinde süs bitkisi olarak kullanılmaktadır.

Yaprakları, elips biçiminde ve deri gibi kalındır. Yaprakların üst yüzü parlak yeşil renkli, alt yüzü soluk yeşil renklidir. Yaprak kenarları dişli, dişler küt şeklindedir.

Çiçekleri, bir eksen üzerinde ve 5-6'sı birarada sıkışık halde bulunur. Çiçekler, beyaz ya da yeşilimsi beyaz renklidir.

Meyveleri, basık küre şeklinde, kapsül biçimindedir. Meyveler, pembe-açık kırmızı renklidir. Tohum örtüsü kırmızı renkli, tohumları beyaz renklidir.

Manolya
(Magnolia grandiflora L.)

Manolyagiller (Magnoliaceae) ailesinden; herdem yeşil, 30 metreye kadar boylanabilen ağaçtır. Amerika’da doğal olarak yetişir. Ülkemizde, süs bitkisi olarak kullanılmaktadır.

Gövde kabuğu, önceleri düzgün ve gri renkli; ileri yaşlarda ise kalın, pürüzlü ve levhalar halinde çatlaklanır. Taze sürgünler ve tomurcuklar, pas rengi tüylüdür.

Yaprakları, ters yumurta-eliptik biçimde; kenarları tamdır. Deri görünümünde olan yaprakların, üst yüzü parlak koyu yeşil renkli, alt yüzü pas rengi tüylerden dolayı kahverengidir.

Çiçekleri, oldukça büyüktür. Sürgün uçlarında tek tek açan çiçekler, beyaz renkli ve hoş kokuludur. Çiçeklenme dönemi, mayıs-ağustos aylarındadır.

Meyveleri, kozalağa benzer. Meyve, olgunlaştığında açılır ve kırmızı renkli tohumlar, ipliksi bağ ile aşağı doğru sarkar.

Sakızağacı
(Pistacia lentiscus L.)

Menengiçgiller (Anacardiaceae) ailesinin üyesidir. Herdem yeşil, sık dallı çalı ya da yaklaşık 6 metreye kadar boylanabilen küçük ağaçtır. Avrupa'nın güney bölgeleri ile Asya’nın güneybatı bölgeleri doğal yetişme alanıdır. Türkiye’de, batı ve güney bölgeler ile İstanbul, İzmir, Balıkesir, Ankara, Kayseri, Muğla, Antalya, İçel, Adana, Hatay çevrelerinde doğal olarak yetişir.

Sakızağacının, gövdesi çizildiğinde yoğunlaşarak akan saydam görünümlü özsuyundan, damla sakızı elde edilir. Süs bitkisi ve çit bitkisi olarak da kullanılmaktadır.

Gövdesi, gri-kahverengidir ve pul biçiminde çatlaklıdır.

Yaprakları, bileşik tiptedir; karşılıklı konumlanmış 4-10 çift yaprakçık bulunur. Yaprakçıklar, mızraksı-uzun yumurta biçiminde, sert-kalın dokulu ve keskin kokuludur. Yaprakçıkların, üst yüzü parlak yeşil renkli, alt yüzü mat görümlüdür.

Çiçekleri, küçük salkımlar halindedir; pembe-kırmızı renkli ve kalın saplıdır. Çiçeklenme, mart-nisan aylarında görülür.

Meyveleri, kısa salkımlar halindedir; küremsi biçimde ve sivri uçludur. Koyu kırmızı renkli olan meyveler, çekirdekli ve suludur.

Ateşdikeni
(Pyracantha coccinea M.Roem.)

Gülgiller (Rosaceae) ailesinin üyesidir. Herdem yeşil, sık dallı, yaklaşık 6 metreye kadar boylanabilen dikenli çalıdır. Avrupa kıtası ile Anadolu, Kırım, Kafkasya ve İran, doğal yetişme alanıdır. Türkiye’nin kuzey-orta-güney bölgelerinde doğal olarak yetişir.

Bitkinin uygun yaşam alanları, kireçtaşı yamaçlar, orman açıklıkları, çalılıklar ve kumlu topraklardır. Park ve bahçelerin sevilen süs bitkisidir. Dikenlerinden dolayı, çit bitkisi olarak da kullanılır.

Gövdesi, kısa-eğri biçimde, pürüzlü ve gri-kahverengidir. Sürgünleri dikenlidir.

Yaprakları, mızraksı-ters yumurtamsı-eliptik biçimdedir. Dibe doğru daralan ve uç kısmı yuvarlak olan yaprakların kenarları, oymalı testere dişlidir. Yapraklar, 2-6 cm boyunda ve 1-2 cm genişliğindedir.

Çiçekleri, sürgünler üzerinde gruplar halinde bulunur ve beyaz renklidir. Çiçeklenme, nisan-haziran aylarında görülür.

Meyveleri, küremsi biçimde ve etlidir. Meyveler, genelde kırmızı renkli, nadiren sarı ya da koyu turuncu renklidir.

Gilaburu
(Viburnum opulus L.)

Mürvergiller (Adoxaceae) ailesinin üyesidir. Kışın yaprağını döken, yaklaşık 5 metreye kadar boylanabilen çalıdır. Bitkinin doğal yetişme alanı, Avrupa kıtası ile Afrika'nın kuzeybatısı ve Türkiye, Türkistan, Sibirya bölgeleridir. Türkiye’de, Sakarya, Ankara, Tokat, Sivas, Kayseri, Kahramanmaraş, Samsun, Trabzon, Artvin çevrelerinde doğal olarak yetişir.

Gövdesi, açık gri-kahverengidir. Bitki, genellikle birden fazla gövde yapar.

Yaprakları, 3(-5) lopludur. Yeşil renkli olan yapraklar, sonbahar geldiğinde kırmızı renkli görünüm alır.

Çiçekleri, çok sayıda kurul oluşturur. Bu kurulların dış tarafında yer alan beyaz taç yapraklı çiçekler, üreme yeteneğine sahip değildir; ancak, içteki çiçekler üremede etkilidir.

Meyveleri, uzun sapların ucunda salkımlar oluşturur. Meyveler yuvarlak biçimde, çekirdekli ve suludur. Sonbaharda olgunlaşan meyveler, parlak kırmızı renklidir.