NEZAHAT GÖKYİĞİT BOTANİK BAHÇESİ
Kaktüs Limonluğu

Kaktüslerin de dâhil olduğu sulu bitkiler, uzun süreli kuraklığa dayanabilmek üzere, çok gelişkin ve uzmanlaşmış anatomiye sahiptir. Hepsinin kalınlaşmış etli kısımları, su depolamaya yönelik dönüşüme uğramıştır. Her kaktüs kökleri, gövdeleri ve yapraklarıyla, su kaybını azaltma ve düşman habitatlarına karşı savunma amacıyla, ayırdedici özellikler geliştirmiştir. Ayrıca, aktif büyümeyi durdurabilme ve şiddetli koşullarda uykuda kalabilme özelliklerine sahiptir. Habitatlarına bakıldığında, evrimleri ve kültürel ihtiyaçları hakkında çok fazla özellikleri bulunduğu anlaşılır. Genel hatlarıyla alışılmışın dışında tuhaf görünümleri, bitkinin ana işlevi ile hayatta kalmanın ayrılmaz şekilde bağlantılı olduğu evrim sürecinin yansımasıdır. Kaktüsler, sanılanın aksine sadece çöllerde yaşamaz; genellikle hayatta kalmaya aykırı görünen koşullarda da var olabilirler. Karla kaplı Alpin yamaçlarından, kurak nemli ormanlara kadar, zengin habitat yelpazesine sahiptirler. Genellikle bakıma ihtiyaç duymadıkları ya da çok az bakım istedikleri varsayılır. Oysa temel ihtiyaçları, diğer bitkilerden çok da farklı değildir. Uygun yetişme ortamında, yeterli ışık, sıcaklık, su, besin sağlandığında, sağlıklı gelişim gösterirler.

NGBB Kaktüs Limonluğu

Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi Kaktüs Limonluğu, kaktüsler ve etli bitkiler hakkında ziyaretçilere bilgi aktarmak ve bu türlerin, sergilenerek tanıtımını sağlamak amacıyla oluşturuldu.

Kaktüs Limonluğu ile ilgili ilk çalışmalar, 2007-2008 yıllarında, Kaktüs ve Sukulent Derneği'nin bağışladığı bitki örnekleri ile başlatıldı. Bu amaçla, Kuraklığa ve Tuzluluğa Dayanıklı Bitki Koleksiyonu'nun yanında, ilk limonluk düzenlendi.

İlk limonlukta, saksılara dikilmiş bitki örnekleri, pencerelerin önüne yerleştirildi. Saksılarda yaşayabilen bazı iç mekân bitkilerinin yetiştirilmesi için çalışmalara başlandı. Örneğin:

• "Aporocactus flagelliformis [L.] Lem."
• "Chamaecereus silvestrii [Speg.] Britton & Rose"
• "Echinopsis oxygona [Link] Zucc. ex Pfeiff. & Otto"
• "Espostoa senilis [F.Ritter] N.P.Taylor"
• "Opuntia galapageia Hensl."
• "Vatricania guentheri [Kupper] Backeb."

İlk limonluğun kurulduğu yıllarda, Kuraklığa ve Tuzluluğa Dayanıklı Bitki Koleksiyonu'nun yanında yer alan doğal kayalık bölge, tam aydınlık ve bol güneşli ortama sahiptir. Burada, kaktüslerin sağlıklı gelişimine uygun koşulların sağlandığı, doğal yaşam alanı oluşturulmuştur. Dış Mekân Kaktüs Alanı'nda, yer alan bazı bitki örnekleri:

• Sabırlık (Agave americana L.)
• "Agave potatorum Zucc."
• "Cylindropuntia imbricata [Haw.] F.M.Knuth"
• "Opuntia engelmannii Salm-Dyck ex Engelm. var. cacanapa [Griffiths & Hare] D.Weniger"
• "Opuntia engelmannii Salm-Dyck ex Engelm."

Limonlukta sergilenen iç mekân bitkilerinin, kısa zamanda büyüyerek gelişim göstermesi, koleksiyonun başarıyla sürdürülmesini sağladı. Böylece, yeni ve daha büyük bir limonluğun ilk adımları atılmış oldu.

Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi'nde, Kaktüs Koleksiyonu oluşturma sürecinde yaşanan en önemli gelişme; 2016-2017 yıllarında, Ediz Hun'un kendi kaktüs koleksiyonundaki bitki örneklerini bağışlamasıyla gerçekleşti. Bu dönemde, Kaktüs Limonluğu'nda uygulanan başarılı çalışmalar ve bitkilerde gözlenen sağlıklı-verimli gelişmeler, koleksiyonun büyümesini sağlamıştır. 2018-2020 yıllarında, Ediz Hun’un koleksiyonundan yeni bireylerin katılmasıyla, NGBB koleksiyonu önemli ölçüde çeşitlenmiş ve zenginleşmiştir.

NGBB Kaktüs Limonluğu, ortamda aydınlık, sıcaklık ve rüzgâr hâkimiyeti açısından, gerekli-yeterli koşulların sağlandığı ve başarıyla uygulandığı bir sergi alanıdır. Limonluk, güneşin doğuşu ve batışı arasındaki zamanda, bitkilerin güneş ışığından en fazla yararlanmasını sağlamak üzere, tamamı camla çevrelenerek inşa edilmiştir.

Limonluk pencereleri, bitkilerin rüzgâr etkisi ve havalandırmadan en uygun şekilde yararlanması için, birbirine paralel şekilde plânlanmıştır. Yapıda, kışın kar-yağmur sularının içeri sızmaması veya dış cephede birikmemesi için gerekli önlemler alınmıştır.

Sıcaklığın yükseldiği dönemlerde, serinlik sağlamak ve ortamdaki nem oranını artırmak amacıyla, mekânda mini su havuzu oluşturulmuştur. Su havuzu içinde yetiştirilen tatlı su bitkisi su mercimeği (Lemna minor L.), filtre işlevi görerek havuzdaki suyun temiz kalmasını sağlar. Limonluk çevresindeki ağaçların dal budaması yapılarak, gölge oranı en düşük seviyede tutulmuştur.

Limonluğun giriş kapısı basamaklarında yer alan saksılarda, çeşitli kaktüs ve sukulent örnekleri yetiştirilmektedir. Burada gelişim gösteren bitkilerden örnekler:

• "Agave attenuata Salm-Dyck"
• "Agave victoriae-reginae T.Moore"
• "Austrocylindropuntia subulata [Muehlenpf] Backeb."

NGBB Kaktüs Limonluğu Bölümleri

Kaktüs Limonluğu'nun birinci evresindeki düzenleme, dört bölümden oluşuyor.

Üç numaralı bölüm: Toprak-kompost karışımının kullanıldığı alanda, saksılarda yetiştirilen küçük-bodur bitki örnekleri yer alır.

Bölümde sergilenen bitki örnekleri:

• "Gymnocalycium sp."
• "Mammillaria compressa DC."
• "Miqueliopuntia miquelii [Monv.] F.Ritter"

Dört numaralı bölüm: Bahçe toprağı ve dere çakılı kullanılarak düzenlenen alanda, yayılıcı formda gelişim gösteren, geniş yapraklı, etli ve sulu dokulu türler bulunmaktadır.

Bölümde sergilenen bitki örnekleri:

• "Agave weberi J.F.Cels ex J.Poiss."
• "Aloe perfoliata L."
• Sarısabır (Aloe vera [L.] Burm.f.)
• "Gasteria sp."

Beş numaralı bölüm: Dere kumu ve cüruf kullanılarak düzenlenen alanda, saksılarda yetiştirilen bitki örnekleri yer alır. Ayrıca, bölümdeki kumlu ortamda, çeşitli bitki örneklerinin köklendirme çalışmaları yapılmaktadır.

Bölümde sergilenen bitki örnekleri:

• "Aloe arborescens Mill."
• "Cotyledon orbiculata L."
• "Echeveria shaviana E.Walther"
• "Gasteria obliqua [Aiton] Duval"
• "Selenicereus undatus [Haw.] D.R.Hunt"

Altı numaralı bölüm: 'Tahta Kenarlı Bölüm' olarak adlandırılan alan, üçüncü bölümün karşısında yer alan zeminde düzenlenmiştir. Alanda, özel olarak hazırlanan kaktüs yetiştirme toprağı kullanılmıştır. Özellikle derin kazık köklü, uzun sütun formunda, ahşap desteklere bağlanmış kaktüs türleri bulunmaktadır.

Bölümde sergilenen bitki örnekleri:

• "Crassula ovata [Mill.] Druce"
• "Kalanchoe orgyalis Baker"
• "Manihot esculenta Crantz"
• "Polaskia chichipe [Rol.-Goss.] Backeb."

Kaktüs Limonluğu'nun ikinci evresindeki düzenleme, üç bölümden oluşuyor.

Bir numaralı bölüm: 'Havuz Bölümü' olarak adlandırılan alanda, özel olarak hazırlanan kaktüs yetiştirme toprağı kullanılmıştır. Bölümdeki bitkiler, özellikle derin kazık köklü, uzun-sütun formunda, ahşap desteklere bağlanmış kaktüs örneklerinden oluşmaktadır.

Bölümde sergilenen bitki örnekleri:

• "Aloe striata Haw."
• "Cereus repandus [L.] Mill."
• "Lophocereus marginatus [DC.] S.Arias & Terrazas"
• "Pachycereus pringlei [S.Watson] Britton & Rose"
• "Pilocereus leucocephalus [Poselg.] Byles & G.D.Rowley"
• "Stetsonia coryne [C.F.Först.] Britton & Rose"