Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi'nde, 2016 yılında ziyarete açılan Sergi Limonluğu, dört yılın sonrasında yenilenerek, iki yıl önce yeniden ziyarete açıldı. Kuruluş aşamasında, "Sergi Limonluğu ile ne yapmak istiyoruz?" sorusuna yanıt bulmak için; 'soğuk iklim bitkileri', 'sıcak iklim bitkileri', 'kurak alan vejetasyonu', 'yağmur ormanları vejetasyonu' gibi olasılıklar değerlendirildi. Bahçede, sıcak ve nemli iklim bitkilerinin sergilendiği alan bulunmaması sebebiyle, tropik-yarı tropik yağmur ormanları vejetasyonuna uygun bir sergi alanı oluşturulmasına karar verildi. Bu süreçte, yanıtlanması gereken birçok farklı soru ile karşı karşıya kaldık...

Uyumlu bitkilerin seçimi

Hangi bitkilerin sergilenmesi gerektiği konusunda, daha önce sergilenen bitkilerle ilgili deneyimlerimiz de göz önüne alınarak, en çok ilgi gören bitkilere öncelik verilmesi planlandı. NGBB'nin eğitim faaliyetlerinde ele alınan konularla ilgili bitkilerin tercih edilmesi de gerekli oldu. Bu kapsamda, büyük-küçük her yaştan insanın merak ettiği etobur bitkiler, hava bitkileri, eğreltiler, orkideler, tropik ağaçlar gibi bazı ilginç türlere yer verildi.

Sergi kapsamında yer almasını istediğimiz türlerin çeşitliliği konusunda, yaşadığımız heyecan ve hayallerin sınırlanması hiç kolay değildi. Oysa kullanım alanının, sadece 40 metrekarelik camdan bir oda olması gerçeğiyle yüzleşmek zorundaydık.

Aynı zamanda, seçilen türlerin bir arada nasıl ve ne kadar mutlu-sağlıklı yaşayabileceği sorusunun yanıtı da araştırılmalıydı. Bu konuda; türlerin iklim ve toprak isteklerinin birbirine uygunluğu, hastalık ve zararlılara karşı dayanıklılığı, istilacı tür olmaması gibi özellikler önem kazanıyordu. Sonuçta, edindiğimiz bilgiler ile önceki deneyimlerimizi harmanlayarak, birlikte uyumlu yaşayabileceğine inandığımız türlerin listesi oluşturuldu.

Bitki yataklarının/alanlarının oluşturulması

Tercih edilen bitkilerin ihtiyacını karşılayabilecek özelliklere sahip ve kullanılabilir olan yerde, güneşin doğuş-batış zamanı da hesaplanarak, dört farklı alan tasarlandı.

• 1. Alan: Ortam, güneşli ve daha az nemli; toprağı nötr-alkali özellikte.
• 2. Alan: Ortam, güneş almayan ama aydınlık ve nemli; toprağı yarı asidik özellikte.
• 3. Alan: Ortam, kısmen çok güneşli, aydınlık ve nemli; toprağı yüksek asitli özellikte.
• 4. Alan: Ortam, hava bitkileri ve orkideler gibi toprak ihtiyacı olmayan bitkilere uygun özellikte.

Alanlarda toprak tercihi

Dikim yataklarında kullanılmak üzere, öncelikle bitkilerin isteklerine uygun toprak yapısı ve pH değeri düşünülerek hazırlanan karışımlar belirlendi.

1 numaralı alanda, yüksek asitli toprakları tercih eden bitkiler için; pH değeri 2,5-3,5 olan baltık torfu hazırlandı ve tepeleme doldurulmuş 78 el arabası torf kullanıldı.

2 numaralı alanda; pH değeri 4-5 olan baltık torfundan 25 el arabası ve 27 el arabası yanmış kompost ile hazırlanan karışım kullanıldı.

3 numaralı alanda; pH değeri 6-7 olan baltık torfundan 8 el arabası ve 8 el arabası kuvars kumu, 18 el arabası yanmış kompost ile hazırlanan karışım kullanıldı.

Alanlar, farklı toprak karışımıyla düzenlendikten sonra, bolca sulandı ve toprağın oturması için, bir hafta dinlenmeye bırakıldı. Böylece, toprağın doldurulmasıyla alandaki ağaç kütükleri, daha da sabitlenmiş ve yerli yerine oturmuş oldu.

Ağaç kütüklerinin yerleştirilmesi

Toprak gereksinimi olmayan bitkiler için planlanan dört numaralı alanda, ağaç kütüklerinin yerleştirilmesi için bazı işlemler uygulandı. İlk olarak, daha önce ölen ağaçlardan ayrılmış olan, yaklaşık 6-7 metre uzunluğundaki kütükler iki-üç parçaya bölündü. Her birinin iç orta kısmında, bütünlüğü bozmayacak şekilde, uzun uçlu matkapla delik açıldı. Ağaç kütükleri, açılan delik kalınlığındaki demire sırayla geçirilerek bütünlük sağlandı. Daha sonra demire geçirilmiş ağaç kütükler, alana uygun biçimde yatay yerleştirilerek, kalın zincirlerle çatıya bağlandı. Böylece, ağaç kütüklerinin aşırı su ve nemden çürüyüp kırılması halinde oluşabilecek kazalara karşı önlem alınarak, ağacın sabitlenmesi sağlanmış oldu.

Bitkilerin yerleşim düzeni

Çalışmanın en keyifli aşaması olan bitkilerin dikimi ve yerleşiminde, işlemler bitkilerin istekleri gözönüne alınarak gerçekleştirildi. Uygulamada dikkat edilmesi gereken bazı hususları hatırlamakta yarar vardır. Örneğin, bitkilerin büyüdüğünde çevresindeki diğer bitkileri ezmemesine, ışığını-suyunu kesmemesine dikkat ederek yerleştirilmesi önemlidir. Yanlarda enine fazla büyüyen ya da dik durmayıp yayılan bitkiler, daha çok kenarlarda yerleştirilmeli; boyuna büyüyen bitkiler ise arkalarda kullanılmalıdır.

Alanın dikkatli değerlendirilmesi, daha çok bitki çeşidini bulundurma olanağı sağlar. Buna göre, bitkilerin gelişim özellikleri düşünülerek yerleşim planı hazırlanmasında yarar vardır. Aynı zamanda, bitkileri tanımak, isteklerini ve gelişim özelliklerini öğrenmek amacıyla gerekli araştırmanın yapılması; uygulama sürecinin de buna göre planlanması önemlidir. Böylece, hem işlerin büyük ölçüde kolaylaşması, hem de çalışmanın doğru yönde sürdürülmesi sağlanabilir.

İklimlendirme

Limonlukta kullanılmakta olan alttan ısıtma sistemi, özellikle kış aylarında işlerin kolaylaşmasını sağlıyordu. Bu sebeple kışın sıcaklığın yeterli olmaması halinde, yaz aylarında da sıcaklığı sabit tutabilmek amacıyla, salon tipi klima kullanılması tercih edildi. Böylece ortam sıcaklığının, 26-30° C düzeyinde tutulması mümkün olabildi. Bu sıcaklık uygulamasıyla, ortamda % 60-80 nemlilik sağlanabildiğinden, nemlilik için ayrı sistem kurulmasına gerek kalmadı.

Bitki yatakları ve ağaç kütükleri, su isteklerine göre, sabah ve akşam olmak üzere günde en az iki kez, süzgeçli hortumla nemlendirilmektedir. Bu koşullarda oluşturulan ortam, bir iki ay gibi kısa süre izlendiğinde, bitkilerin sağlıklı gelişimi ve beklenen habitatın oluştuğu görülebiliyordu.

Bakım

Bitkilerin gelişimi devam ettikçe, bakıma olan ihtiyaçları da daha belirgin hale gelir. Sarılıcı bitkiler olan, (Aristolochia gigantea Mart. & Zucc.) ve (Nepenthes sp.) gibi türler boylandığında, taze sürgünlerinin ağaç kütüklerine sardırılması, bitkinin sağlıklı büyümesine yardımcı olur.

Alandaki en zor türler; baobab (Adansonia sp.), kahve ağacı (Coffea arabica L.), avokado (Persea americana Mill.) gibi tropik ağaçlardır. Bu ağaçların büyümesi, her mevsim devam eder ve bitkinin boyu kısa sürede çatıya dayanır. Bu sebeple çatıya zarar vermemesi için, sınıra yaklaştığında sürgün ucu kesilerek önlem alınır. Ayrıca, çok fazla dallanmaması için, enine yayılan yan dallar düzenli olarak budanır.

Yayılıcı bitkiler olan, kalisya (Callisia repens [Jacq.] L.), alev menekşesi (Episcia cupreata [Hook.] Hanst.), karyağdı çiçeği (Pilea cadierei Gagnep. & Guillaumin) gibi türler; gereğinden fazla büyüyüp yanındaki bitkiyi rahatsız etmemesi için düzenli budanmalıdır. Bazı eğrelti türlerinin, yaprak boyu çok uzar; onlar da takip edilmeli ve yanındaki bitkinin gelişimini etkiliyorsa budanmalıdır.

Alanlarda, takviye amacıyla herhangi bir ek besin kullanılmadığından, ayda bir kez, "azot-fosfor-potasyum" ağırlıklı kompoze gübre uygulanması gerekli olabilir.

Sergi Limonluğu Envanter Listesi