Vernon Hilton Heywood
[24 Aralık 1927-17 Eylül 2022]

Arkadaşım ve dostum, büyük botanikçi Prof Vernon Hilton Heywood, 17 Eylül 2022 tarihinde vefat etti. İki yıldan uzun süredir, kemik kanserinden muzdaripti. Yine bu süre içinde, hem eşi Christine’i hem de en genç oğlu Nick’i kaybetmiş; gerçekten dayanılması çok zor iki yıl geçirmişti.

Türk botanikçileri tarafından, genellikle kitaplarından tanınan Heywood; 80’den fazla kitabın, tek başına ya da bir ekip içinde yazarıydı. Bunlardan ilk akla gelen üçünü hatırlayalım:

P.H. Davis ile beraber yazdıkları;

• "Principles of Angiosperm Taxonomy" (Kapalıtohumlular Taksonomisinin İlkeleri).
• "Flowering Plant Families" (Çiçekli Bitkilerin Familyaları)

E. Leadlay ve S. Jury ile birlikte hazırladıkları;

• "Taxonomy and plant conservation: the cornerstone of the conservation and the sustainable use of plants"
  (Taksonomi ve Bitki Koruma: Bitki Korumanın ve Sürdürülebilir Kullanılışının Köşe Taşları).

Heywood 1987’de, “Botanic Garden Conservation International" [BGCI] (Uluslararası Botanik Bahçeleri Koruma) derneğini kurdu ve 1993’e kadar derneğin müdürlüğünü yaptı.

"The Linnean Society" (Linne Derneği)'nin, 25 Şeref Üyesi'nden (Fellow Honoris Causa) biriydi. 28 Ocak 2020’den beri aynı dernekte, "Father of the Linnean Society" (Linne Derneği'nin Babası) unvanını taşıyordu.

Gerçekten ünlü ve ününü haketmiş bir botanikçi olan Heywood, botanik bahçeleri hakkında çok derin bilgi sahibiydi. Nezahat Gökyiğit Hatıra Parkı’nın müdürlüğü görevine getirildiğimde, Nihat Gökyiğit ile birlikte, önemli bir konuya kafa yoruyorduk:

"Acaba bu hatıra parkını, botanik bahçesi haline getirebilir miyiz?"

"Getirirsek, böyle bir işle başa çıkabilir; başarılı olabilir miyiz?"

Aklımızda bu sorularla hem Türkiye’de, hem de özellikle İngiltere’de arayışa girmiştik. Türkiye’de birkaç botanik bahçesi vardı, ama örnek teşkil edebilecek durumda değillerdi.

Biz de arayışımızı İngiltere’de yoğunlaştırdık. Birçok bahçeyi gezdikten sonra, Vernon Heywood’a ulaşmayı başardım. Evinde onu ziyaret ettiğimde, karışık duygular içindeydim. Bir yandan, dünyanın en ünlü botanikçilerinden biriyle olmanın heyecanı ve gururu vardı; öte yandan, niyet ettiğimiz konu hakkında yeterli bilgiye sahip olmamanın çekingenliğini taşıyordum. Görüşmemizde, iki önemli uyarısı oldu. İlk uyarı, toprağın niteliğiyle ilgiliydi; bu konuda görüşü, çok açık ve netti:

"Toprağın iyiyse, iyi; ama kötüyse, uğraşır didinirsin. Binbir emekle ağaçlar büyür, ama 20-25 yıl sonra hepsi ölmeye başlar. Bir botanik bahçesi kuracaksan, önce toprağın iyi olmalı."

İkinci uyarı, bakım ve bahçıvanlığın üstün nitelikte olmasıyla ilgiliydi. Bitkiler hakkında her türlü bilginin halka aktarıldığı yer olan botanik bahçesini, ziyaretçinin gözünden görebilmenin önemini vurguluyor ve konuyu şöyle açıklıyordu:

"Bahçıvanlığa meraklı ve biraz bilgili ziyaretçiler, doğal olarak bahçedeki bitkilerin durumu ile kendi bitkilerini kıyaslar. Eğer bahçedeki bitkinin, daha sağlıklı ve güzel olduğunu değerlendirirse, işte o zaman bahçe, bilgili bir müdavim ziyaretçi kazanmış olur. Çünkü bu insanlar, ‘benim buradan öğreneceğim şeyler var’ diye düşünür. Ziyaretçilerin böyle düşüncelerle daimî ziyaretçi haline gelmesi, bahçenin halka bilgi aktarabilmesinin önemli köşetaşlarındandır. Bu nedenle bahçede bitki bakımı ve bahçıvanlık üstün nitelikli olmalıdır."

Heywood’un bu iki nasihatini hiç unutmadım ve NGBB’deki çalışmalarda hep aklımda tuttum. Toprağın niteliği konusunda, bahçede birçok uygulama yapıldı ve sonucunu zaman gösterecek. Bahçıvanlık konusunda da önemli çalışmalar yaptık.

Sonraki yıllarda, birçok defa NGBB’yi ziyaret eden Heywood, bu ziyaretlerinde bahçeye önemli katkılarda bulundu. Özellikle, NGBB Stratejik Plânı'nın hazırlanması için 2008'de ve uygulamanın değerlendirilmesi amacıyla 2013 ve 2019 yıllarında, Dr D. Rae ve Prof Dr T. Ekim ile yaptığı gezilerin başarılı sonuçları oldu. İki yıl önce ziyaret ettiğimde Heywood, kendi kitaplığını NGBB’ye bağışladığını söylemişti.

Başlangıçta, otoyol kavşağında botanik bahçesi yapılamayacağını düşünen dostum, büyük gayretlerle gelişmesine tanık olduğu NGBB’nin şeref elçisi haline gelmiş; katıldığı her uluslararası toplantıda, buradaki başarıları dile getirmeyi kendine görev bilmiştir.

Çalışmalarıyla botanik bilimi ve NGBB'de derin izler bırakan Prof Vernon Hilton Heywood'un anısı önünde saygıyla eğiliyoruz.