Sivas Arazi Çalışması
(TANAP - NGBB BİTKİ KORUMA PROJESİ)
NGBB ve Doğa Koruma Merkezi (DKM) Vakfı işbirliğiyle sürdürülen, "TANAP Petrol Boru Hattı Dayanıklı Bozkırlar Dengeleme Projesi"; boru hattının geçtiği alanda, nesli tehdit altında olan türlerin üretimi ile gurbette (in-situ) ve sılasında (ex-situ) korunması amacıyla uygulanıyor. Proje kapsamında, 2-5 Temmuz'da Sivas'ta yapılan bitki koruma çalışmasına, NGBB’den Müdür Yardımcısı Salih Sercan Kanoğlu, Üretim Sorumlusu Belgin Kanoğlu ve Üretim Görevlisi Mahmut Can katıldı. Çalışmanın hedefinde; Sivas çevresinde belirlenen, nesli tehdit altındaki şah geveni (Astragalus aytatchii Akan & Civelek) ve cüce karşani (Gypsophila heteropoda Freyn & Sint. subsp.minutiflora Barkoudah) türlerinden, tohum ve canlı bitki örneği toplanması vardı.
Bölgede geçen yıl yapılan arazi çalışmasında, şah geveni bulunamamış, cüce karşani türünün de çok az tohumu toplanabilmişti. Bu yıl, tohum dönemine denk gelmesi için arazi çalışması erkene alındı. Daha önce toplama yapılmış alanların bilgileri mevcut olsa da bu alanlara ulaşım kolay değildi.
Sivas’ta ilk gün, şah geveninin ilk defa toplandığı ve bilim dünyasına tanıtıldığı yer olan tip lokalitesine gidildi. Sivas-Kayseri yolu üzerinde, Budaklı’ya gelmeden Hocabey Köyü ile Taşlıdere Mahallesi arasındaki mevkiden toplandığı belirtilen şah geveni için, ana yoldan ayrılıp toprak yoldan devam ettik. Yol üzerinde bitkinin olabileceğini düşündüğümüz jipsli topraklarda türe ulaşamadık. Bu arada, önümüze çıkan; soğan (Allium sp.), müşkürüm (Muscari sp.), adaçayı (Salvia sp,) gibi diğer bitkilerden örnekler aldık.
Gün boyu, normal koşullarda ulaşılması imkânsız yerlere çıkmamıza, sık sık durup uzun yürüyüşlerde aramamıza rağmen, şah geveni bulunamadı. İlerleyen saatlerde artık umudumuz tükenmişken, bir anda hiç ummadığımız bir yerde, çayır otları arasında farklı bir geven türü gördük. Aradığımız şah geveni türünün herbaryum örneklerine çok benzeyen bitkinin fotoğrafını çekip, geven (Astragalus sp.) cinsinin uzmanı Prof. Dr. Zeki Aytaç’a gönderdik. Onun onayı üzerine, çevrede başka bireyler aradık ama yoktu. Bulduğumuz örnek üzerindeki tohumların bir kısmını topladık, kalanı da bitkide bıraktık.
Şah geveninin diğer gevenlerden farkı; yaprak saplarının kırmızı renkte olması, gövde üzerinden çiçeklenmesi ve bu çiçek yapısı ortasından gelişen gövdenin, tekrar yaprak ve çiçek vererek büyümesiydi.
İkinci gün hedefimiz, şah geveninin daha önce toplandığı petrol boru hattı bölgesiydi. Zara'nın Ekinli Köyü çevresinde, Mahmutağa Çiftliği Köyü’ne kadar olan alanda birçok noktada yapılan çalışmada; birçok farklı bitki ve geven türü bulunmasına rağmen, şah gevenine rastlayamadık.
Petrol hattının geçtiği yerde, yakın zamanda görüldüğüne dair bilgi üzerine; ekipteki üç kişi farklı noktalara dağılıp tüm alanı adım adım taradık. Tam umutların tükendiği sırada, türün örneğine rastladım; çevrede dört birey daha vardı. Bitkinin fotoğrafını çekme, tohumlarını toplama, herbaryum örneğini alma işlemlerini yaparken ekibin de neşesi yerine gelmişti.
Örnekleri aldıktan sonra araca doğru ilerlerken, Mahmut Can'ın uyarısıyla biraz ilerideki kırmızı renkli kazığın yanına gittiğimizde, yeni bir sevinç dalgası yükseldi. Önceki arazi çalışmasında, Zeki Aytaç tarafından, türün yerini belli etmek için işaret olarak konmuş kazıklardan birini bulmuştuk. Burada da yaklaşık altı birey saydıktan sonra, tohumları toplayıp aracımıza döndük.
Üçüncü gün, hedefimiz cüce karşani türü oldu. Bu bitki, Sivas çevresindeki jipsli topraklarda yaygın bulunduğundan, işimizin kolay olacağını düşünüyorduk. İlk toplama yeri olan, Sivas Merkez’e bağlı Kızılkavraz Köyü’nün girişinden epey tohum topladık. Daha sonra, diğer nokta olan Dikmencik Köyü girişindeki jipsli tepeye yöneldik ve burada da cüce karşani tohumları ve herbaryum örneği aldık. Tek yıllık bitki olduğu için, canlı örnek almayı düşünmedik. Alanda soğan (Allium sp.), dağsümbülü (Bellevalia sp.), müşkürüm (Muscari sp.), tekesakalı (Scorzonera sp.) türlerinden örnekler topladık.
Bu arada, aklımıza takılan bir soruya yanıt arıyorduk; DKM bölge sorumlusu, Zeki Aytaç ile yapılan arazi çalışmasında, alana iki kırmızı kazık yerleştirdiklerini açıklamıştı. Ancak, alanda tek kazık bulmuştuk. Bunu yerinde kontrol etmek için, tekrar Ekinli Köyü’ne döndük. Alana vardığımızda, toplama yaptığımız yerin yakınında ikinci kazığı da bulduk. Çevresinde de altı yeni birey vardı. Bu örneklerden de tohum aldıktan sonra, arazi çalışmamızı sonlandırdık.
Böylece, proje kapsamında planlanan tüm bitki türlerinin tohumları toplanmış oldu. Yapılan çalışmada, toplam 63 farklı bitkiden örnek toplandı. 34 bitkiden herbaryum örneği, 19 türden soğanlı bitki örneği, 9 türden canlı bitki örneği ve 20 bitkiden tohum alındı.