Hatmi
(Alcea sp.)

Hatmi (Alcea sp.) cinsi, ebegümecigiller (Malvaceae) familyasına aittir. Anavatanı, Asya'nın doğu bölgeleri olarak bilinir. Genelde yaygın görülen cinsin onsekiz türü, ülkemizde doğal olarak yetişmektedir. Onbeşinci yüzyılda, Asya’dan Avrupa’ya getirilmiş ve sonrasında hem süs bitkisi olarak, hem de tıbbi özelliklerinden dolayı her yere yayılmıştır. Yalınkat ve katmerli çeşitleri bulunan bitki; beyaz, sarı, turuncu, pembe, koyu bordo gibi zengin renk çeşitliliğine sahiptir.

"Alcea rosea L.", özellikle görsel güzelliği sebebiyle tercih edilen hatmi türüdür. Bahçelerde yaygın yetiştirilen türün, yüzlerce çeşidi-melezi bulunmaktadır.

Rus hatmisi (Alcea rugosa Alef.), sarı renkli çiçekler açar. Diğer türlere göre, soğuğa daha az dayanıklı; mantar hastalığına karşı daha dirençlidir.

Hitmiyeçiçeği (Alcea setosa [Boiss.] Alef.)'nin, pembe renkli çiçekleri vardır. Yaygın hatmilere göre daha erken çiçek açan tür, nisan-haziran aylarında çiçeklenir.

Hatmi çeşitlerinin çoğu, iki yıllık veya çok yıllık bitkidir. İki yıllık türler, ilk yıl yapraklanır ve ikinci yıl için enerji depolar. İkinci yıl ortasında açan çiçekleriyle renklenen bitki, çiçeklenme sonrasında tohuma geçerek yaşam sürecini sonlandırır.

Hatmilerin yetiştirilmesi, oldukça kolaydır. Tam güneş alan yerlerde ve hafif nemli, zengin içerikli, geçirgenliği iyi topraklarda sağlıklı yetişen bitki, çok sıcak bölgelerde, yarı gölge alanlarda ve verimsiz topraklarda bile yetişebilir. Bulunduğu ortamı sevmesi ve koşulların uygun olması halinde, ilkbahardan sonbahara kadar çiçek açar.

Yaklaşık 2-3 metre boylanan hatmi çeşitleri, genellikle duvar boyları ve sınır hizasında dikilir. Sert rüzgâr alan yerlerde, ağırlığı sebebiyle devrilebilir; bu sebeple yer seçiminde buna dikkat edilmelidir.

Bitkinin, solan çiçeklerinin kesilerek temizlenmesi, gelişimi için uygundur. Tohum alınacak bireylerde, yeteri kadar çiçek bırakılarak, diğer kısımlar kesilir. Sert donların görüldüğü bölgelerde kesim işlemi, yerden 3-5 cm yukarıdan uygulanır. Ayrıca, bitki tabanı samanla örtülerek köklerin korunması sağlanır.

Saksıda yetiştirilen hatmiler, kış mevsimi boyunca korunaklı iç mekânda tutulur; ilkbahar geldiğinde ise kademeli biçimde alıştırılarak dışarı alınabilir.

Tohumdan yetişmesi ve yetiştirilmesi, oldukça kolaydır. Bulunduğu yerde çiçeklenme sonrasında dökülen tohumlar, düştükleri yerde sonraki sene kendiliğinden yetişir.

Bitkiyi ilk kez yetiştirmek isteyenlere, birkaç ipucu verilebilir.

• Tohumların böcekli olup olmadığı kontrol edilmeli, böcekli tohumlar ayıklanmalıdır.
• Tohum ekimi, ilkbahar ortasından yaz başına kadar yapılabilir.
• Çiçeklenmeyi bir sezon öne alabilmek için, ekim işlemi yaz sonu-sonbahar başında da yapılabilir. Bu durumda tohumların kış mevsimini, ısıtması olmayan kapalı mekânda geçirmesi gerekir.
• Ağaçların kısmi gölge sağladığı havadar yerler, çimlenme için uygun ortam oluşturur.
• Çimlenme için uygun sıcaklık, 15°-25° C düzeyindedir.
• Toprak, nemli olmalı; ancak daima ıslak olmamalıdır.
• Sulama suyuna, aralıklarla mantar koruyucu (fungusit) eklemekte yarar vardır.
• Tohumların sağlıklı, ortam ve koşulların uygun olması halinde, yaklaşık iki hafta içinde çimlenme gerçekleşir.

Hatmi üretiminde kullanılacak ideal toprak; 3 birim torf, 1 birim dere kumu, 1/2 birim perlit karıştırılarak hazırlanır. Hazırlanan toprak karışımıyla doldurulan saksının ağzı, bir tahta yardımıyla sıyrılarak toprağın fazlası alınır. Toprak yüzeyi, düz bir tahtayla aşağı doğru bastırılarak sıkıştırılır. Böylece tohumların, ilk sulamada hava boşluklarına inmesi engellenerek, sağlıksız çimlenmesi önlenmiş olur. Daha sonra tohumlar, sıkıştırılan yüzeyde birbirine değmeyecek aralıklarla dizilir ve üzeri, tohum boyunun iki katı yüksekliğinde toprak karışımı elenerek örtülür.

Ekim işleminin ardından, ince bir süzek yardımıyla sulama yapılır. Bu sırada, saksının altından çıkana kadar bolca su verilmelidir.

Ekilen tohumun adı ve ekim işleminin ne zaman yapıldığına ilişkin bilgiler not alınmalı; bu bilgileri içeren etiket hazırlanarak, saksının kenarına iliştirilmelidir. Bu uygulama, sürecin sağlıklı takip edilmesini kolaylaştıracaktır.

Ekim yapılan kap, tohumlar çimlenene kadar, havadar ve korunaklı yerde muhafaza edilmelidir. İlk gerçek yapraklar çıktıktan sonra, daha büyük saksıya ya da alana şaşırtma yapılabilir.

Bitkinin sağlıklı gelişimi için; iyi havalanan yerde konumlanması, alttan sulama yapılması, çiçeklenme sonrasında doğru budanması önemlidir ve bunlara özen gösterilmelidir.

Hatmilerin en sık rastlanan sorunu, pas hastalığıdır. Hastalık, ilk başta yaprakların yüzeyinde sarı lekeler halinde fark edilir; ileri zamanlarda da yaprakların altında, pas görünümlü kahverengi mantar enfeksiyonu olarak görülür. Pas hastalığı, ilk belirtileri fark edildiğinde önlem alınmalı; yayılmasını önlemek için, paslı yaprak ve dallar kesilerek uzaklaştırılmalıdır. Zararlılar için de oldukça davetkâr bitki olan hatmiler, en çok bitler, örümcek akarları, salyangozlar tarafından rahatsız edilir.

Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi'nde, 2022-2023 yıllarında, yaklaşık 32 çeşit hatmi yetiştirildi. Hatmi çeşitleri, özellikle Anadolu Adası'ndaki meydanda bulunan Gösteri Bahçesi'nde görülebilir.

Hatmi (Alcea sp.) Çeşitleri

Çeşit Adı		Çiçek Rengi
Alcea biennis		Koyu Mor
Alcea ficifolia 'Happy Lights'		Karışık
Alcea ficifolia 'Las Vegas'		Karışık
Alcea rosea 'Antwerp Mixed'		Karışık
Alcea rosea 'Chater's Double Ieiele'		Beyaz
Alcea rosea 'Chaters Magnificient Mixture'		Karışık
Alcea rosea 'Chaters Pink'		Pembe
Alcea rosea 'Chaters Red'		Kırmızı
Alcea rosea 'Chaters Salmon Pink'		Somon Pembe
Alcea rosea 'Chaters Violet'		Koyu Pembe
Alcea rosea 'Chaters White'		Beyaz
Alcea rosea 'Chaters Yellow'		Sarı
Alcea rosea 'Creme de Cassis'		Koyu Mor, Beyaz Hareli
Alcea rosea 'Double Apricot'		Somon Pembe
Alcea rosea 'Double Mixed'		Karışık
Alcea rosea 'Giant Single Mixed'		Karışık
Alcea rosea 'Good Golly Miss Holly'		Karışık
Alcea rosea 'Halo Mixed'		Karışık
Alcea rosea 'Mars Magic'		Karışık
Alcea rosea 'Nigra'		Siyah
Alcea rosea 'Polarstar'		Beyaz
Alcea rosea 'Powder Puffs Mixed'		Karışık
Alcea rosea 'Radiant Rose'		Pembe
Alcea rosea 'Simplex'		Pembe
Alcea rosea 'Sunshine'		Sarı
Alcea rugosa		Sarı