Yulaf
(Avena sativa L.)
Yulaf (Avena sativa L.), buğdaygiller (Poaceae) familyasına bağlı, tarımı yapılan bir hububat türünün tohumlarıdır. Ham tohumlar ile bitkinin taze ve kurutulmuş toprak üstü kısımları, tıbbi amaçlarla kullanılır. Olgun tohumlar kurutulduktan sonra, toz veya pulcuklar (flake) halinde kullanıma sunulur. En az 3000 yıldır, ülkemizi de kapsayacak şekilde İsrail’den İran’a kadar uzanan ve “Verimli Hilal” adı verilen bölgede tarımı yapılan bitkidir. Halen başlıca yulaf üreticisi ülkeler; Rusya, Kanada, ABD, Polonya’dır.
Avrupa’da orta çağa kadar, sadece gıda ve hayvan yemi olarak kullanılan yulafın tıbbi kullanımları bilinmiyordu. Geleneksel batı tıbbında kuru ve taze yulaf ürünleri; kaygı (anksiete), stres, cilt hastalıkları, mesane rahatsızlıkları, damar ve akciğer sorunları, sindirim sistemi rahatsızlıkları için kullanılır. Lapa halinde, haricen fistüllerin, yaraların, şişliklerin tedavisinde; dâhilen ise kabızlığa karşı ve diüretik olarak kullanımı kayıtlıdır.
Modern Batı tıbbında yulaf; sinirleri yatıştırıcı, sakinleştirici, antispazmodik, antidepresan, mukoz membran iritasyonunu giderici, kuvvet verici özellikleriyle bilinir. Alman Komisyon E Monografı'na göre yulaf samanı, haricen enflamatuvar (yangıları giderici) etkilidir; kaşıntılı seboreik cilt hastalıkları, akut-kronik anksiete, stres, heyecan, nevrastenik-psödonevrastenik sendromlar, cilt hastalıkları, bağ dokusu rahatsızlıkları, mesane gevşekliği gibi sorunlara karşı güçlendirici özelliklere sahiptir.
Avrupa İlaç Ajansı (EMA)'na
göre yulaf herbası, uyku düzensizlikleri
ile geçici uykusuzluk,
stres ve davranış bozukluklarında
etkilidir. Yulaf tohumu ise cilt
hastalıkları, basit yara ve yanıklarda
endikedir.
Hint tıbbında, olgunlaşmamış
tohumlar, afyon ve sigara bağımlılığında
uzaklaşım sendromlarını
giderici olarak kullanılır. İran
tıbbında yulaf, cilt hastalıklarında
banyolara katılır ve lapa ya da
krem şeklinde kullanılır. Pakistan’da,
sadeyağ ve sütle pişirilmiş
tohumlardan hazırlanan lapa,
afrodizyak ve genel vücut toniği
olarak kullanılır.
ABD’de yulaf proteini ve yulaftan elde edilen "beta-glukan" isimli polisakkaritler, FDA (Gıda ve İlaç Örgütü) tarafından, gıdalarda genel kullanım ve lif kaynağı olarak, GRAS (Genellikle Güvenli Addedilen) statüsüne alınmıştır. Gıda ürünü olarak, yulaf pulcukları veya toz halinde, müsli ve kahvaltı gevreklerinde kullanılır. Toz edilmiş yulaf meyvelerinin dekoksiyonu olan “yulaf sütü”, süte alternatif olarak değerlendirilir. Yulaf meyvelerinden bira da yapılır. FDA, yulaf beta-glukanı (en az 3 gram), yulaf kepeği, yulaf tozu ve pulcuklarının, “kalp hastalıkları riskini azaltıcı" özelliğe sahip gıda takviyesi olarak kullanımına onay vermiştir.
ABD Farmakopesi'ne göre hazırlanan kolloidal yulaf tozu; basit cilt yaraları, kaşıntı, egzama ve böcek sokmalarının tedavisinde kullanılan reçetesiz ilaçların terkibine girer. Avrupa Gıda Güvenliği Ajansı (EFSA), yulaf ürünlerinin içerdiği lif nedeniyle kabızlığı giderici etkisi ve beta-glukan nedeniyle kandaki kolesterol oranını düşürücü etkilerini onaylamıştır. Yapılan çok sayıda klinik deneyde kolesterol düşürücü, egzama giderici, hafıza güçlendirici etkileri ispatlanmıştır.
Yulaf lapasında; diyet lif, protein (% 15-20), B vitamini (Tiamin), E vitamini (alfa-tokoferol), manganez, magnezyum, fosfor bulunur. Yulaf pulcuklarında, % 4 oranında beta-glukan mevcuttur. Yulafta bulunan "arabinoksilan" adlı polisakkarit, kandaki glikoz dengesinin korunmasına katkı sağlar. İlk defa yulafta keşfedilen ve antioksidan fenolik bileşikler olan avenanthraminler; antienflamatuvar, antiproliferative ve kaşınmayı önleyici etkilere sahiptir. Ayrıca, potansiyel kanser önleyici etkileri de vardır; ateroskleroz ve osteoporozda da etkili olabilir.
Yulaf kepeğinde, 13 triterpenik saponin de bulunmuştur. Saponinler antikanser, antioksidan ve kolesterol düşürücü etkilere sahiptir. Yulaf ekstreleri, "class I kitinaz" enziminden ötürü, güçlü antimikrobik etkilere sahiptir. Bu enzim başka hububatlarda da bulunur, ancak yulafta diğerlerine nazaran 10 misli daha fazladır.
Turhan Baytop’a göre; yulaf lapası, çıbanları olgunlaştırmakta kullanılır. Dâhilen % 5’lik dekoksiyonu, idrar artırıcı, müshil, kuvvet verici, yatıştırıcı etkilere sahiptir. Küçük çocuklarda, hastalık sonrası kuvvetlendirici olarak kullanımı yaygındır. Hububat dekoksiyonu, bir litre su içinde, her birinden iki çorba kaşığı olmak üzere, yulaf-buğday-arpa tanelerinin bir arada kaynatılması ve süzülmesiyle elde edilir. Sıvı hâlde bal ile tatlandırılarak içilir. Çabuk bozulduğu için, her gün yeniden hazırlanmalıdır.
Kâğıt Atölyesi
Terrains Vagues Grafik Atölyesi'nden
Ambre, Marisol ve Elsa
tarafından hazırlanmış.
Kitapta, sadece kâğıtla yapılabilecek,
üç boyutlu malzeme,
dekor ve oyunlar için sevimli tasarımlar
gerçekleştirme olanağı
sunuluyor.
Bu yazıda belirtilen ifadeler, sadece bilgilendirme amaçlıdır; tavsiye niteliği taşımaz. Hastalıkta tedavinin, mutlaka doktor kontrolünde yapılması gerektiği unutulmamalıdır!..
K. Hüsnü Can Başer
Prof. Dr; Yakın Doğu Üniversitesi,
Eczacılık Fakültesi
Fotoğraflar: Wikimedia
Kaynaklar
Hannah Bauman, "Oat: Avena Sativa",
HerbalGram 135 (2022): 6-14.
Turhan Baytop, Türkiye’de Bitkiler ile
Tedavi - Geçmişte ve Bugün, Nobel Tıp
Kitabevleri, 1999.