"Soğanlı bitkiler" terimi, genellikle gövdeleri toprağın altında bulunan bitkileri ifade eder. Kısaca, toprağın altında gövdesi bulunan her türlü bitki bu kapsamda yer alır. Bu bitkiler, soğanlı, kormlu, rizomlu, yumru köklü olabilir. Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi'nde sonbaharda düzenlenen Soğanlı Bitkiler Atölyesi'nde, katılımcıların bu bitkiler hakkında genel bilgiler edinmesi, soğanlı bitkileri tanıması ve etkinlik sürecinde yapılan uygulamalı çalışmalarla deneyim kazanması sağlanmıştı. Atölye etkinliğinde gönüllülerimiz, ziyaretçilerimiz ve NGBB personelinin işbirliğiyle bahçemizde gerçekleştirilen uygulama çalışmalarında dikilen çiçek soğanları, kış mevsiminin ardından etkisini göstermeye başladı. NGBB, ilkbahar mevsiminin ilk günlerinden itibaren, çiçekleri çeşitli renklerde açan soğanlı bitkilerle daha renkli ve daha canlı görünüm kazandı.

Soğanlı Bitkiler Atölyesi'nin içeriği kapsamında ele alınan konuların özetini oluşturan aşağıdaki açıklamalara göre, soğanların dikiminde göz önüne alınacak noktalar şöyle sıralanabilir.
Bitkinin türü
Çiçeklenme zamanı
Yetişme ortamı
Dikim zamanı
Toprak seçimi
Soğan büyüklüğü
Dikim derinliği
Dikim aralıkları

Bitkinin türü
Soğanlı bitkilerin yetiştirilmesinde ilk adım, bitkiyi tanımaktır. Bunun için de öncelikle elimizde bulunan ya da dikmek istediğimiz bitkilerin türü belirlenir; sonra da yetişme özelliklerinin bilinmesi gerekir. Bu süreçte edinilen veriler değerlendirilerek, bitkilerin sağlıklı gelişim göstermesi için uygun ortam oluşturulabilir ve gerekli koşullar sağlanabilir. Böylece, bitkinin sağlıklı büyüyüp gelişmesinin yanısıra, verimliliğin ve ürünün artması da mümkün olur.

Çiçeklenme zamanı
Bitkilerin en gösterişli olduğu hâli, genellikle çiçeklenme dönemidir. Dikilen bitkinin çiçeklenme dönemine ilişkin bilgi, bitkinin ne zaman dikilmesi gerektiğine dair ipucu verir. Ancak bitkilerin, sadece çiçekleriyle değil, aynı zamanda yaprakları, meyveleri, tohumları gibi diğer organlarıyla da görsel değerler oluşturarak ilgi çektiği ve ortama estetik katkılar sunduğu unutulmamalıdır. Bu sebeple konu hakkında yapılan araştırmalarda, bu hususların birarada değerlendirilmesinde yarar vardır.

Yetişme ortamı Yetiştirilme sürecinde en iyi ortam ve en uygun koşulların sağlanması amacıyla, bitkinin doğal yaşam ortamının belirlenmiş olması önemlidir. Bitkinin güneş ışığı, toprak yapısı, su gereksinimi gibi özelliklerin bilinmesi ve doğal ortamındaki koşullara uygunluğunun sağlanması, bu verilerin edinilmesi sayesinde mümkün olabilir. Bitkinin sağlıklı büyümesi ve yaşam dengesinin korunmasında, bu verilerin önemli yeri vardır.
Genellikle çoğu soğanlı bitki güneşi sever. Dikim yapılacak alanın seçiminde, ortamın güneş ışığı almasına dikkat edilmelidir. Ancak, bazı bitkilerin gölge ortamı tercih ettiği de unutulmamalıdır. Bu nedenle bitki seçiminde; ya ortamın güneş ışığı özelliklerine uygun bitkiler tercih edilmeli ya da dikilecek bitkinin gereksinimine uygun güneş ışığı sağlanmalıdır.

Dikim zamanı
Soğanlı bitkiler, genellikle sonbaharda veya erken ilkbaharda dikilir. Genel olarak baktığımızda, ilkbaharda çiçek açan türlerin soğanları sonbaharda; sonbaharda çiçek açan türlerin soğanları ise ilkbaharda dikilir.
Sonbahardaki dikim işleminde soğanlar, eylül ayından aralık ayına kadar olan dönemde dikilebilir. İşlem, toprağın kolayca işlenebildiği süre boyunca, hatta ilk dondan sonra bile uygulanabilir. Böylece bitkilerin, köklerinin toprağa yerleşmesi sonrasında, büyüyüp gelişmesi ve bahar geldiğinde çiçeklenmesi için yeterli zaman tanınmış olur. Sonbaharda dikilen soğanlı bitkilerin yaşam döngüsünün gelişimi şöyledir.
Sonbaharda, toprak soğumaya başladığında, soğanlar dikime hazır hâle gelir.

Kışın, havaların serinlemesiyle birlikte, soğanlar kök oluşturmaya başlar.
İlkbaharda, güneşlenmenin artmasıyla birlikte yavaş yavaş ısınan toprakta, bitkinin gelişimi hızlanır ve bitki çiçeklenme dönemine girer.
Yazın, çiçeklenme sonrasında yaprakları kuruyan bitki, soğanında besin depolamaya başlar ve uyku hâline geçer. Gelişen soğanlar, yaz sonunda yavrulama dönemine girer.

Toprak seçimi
Soğanların dikilmesinde, geçirgenliği iyi düzeyde olan her türlü toprak kullanılabilir. En çok tercih edilen toprak karışımı; kil, kum, silt ve organik maddelerin dengeli şekilde katıldığı kumlutınlı topraktır. Soğanların sağlıklı gelişimi için gerekli olan karışım hazırlanırken, kullanılan topraklarda “denge" unsurunun önemli olduğu unutulmamalıdır. Ağır-killi toprakların hafifletilmesi amacıyla, toprağa kum ve kompost katılması yararlı olur.
Soğan dikimi için hazırlanacak toprak karışımı şöyledir:
4 ölçü Kompost
2 ölçü Kaba Kum
1 ölçü Humus
1 ölçü Gübre

Soğan büyüklüğü
Soğan, bitkinin büyümesi ve gelişmesi için temel yapı taşıdır. Bu nedenle de dikimde, soğanın büyüklüğü büyük önem taşır. Bahçede yapılacak dikimde, soğanın dikim derinliği ve aralarda bırakılan mesafe, büyüklüğüne bağlı olarak belirlenir. Saksıda yapılacak dikim için de saksının boyutlarının, soğanın büyüklüğüne bağlı olarak uygun ölçülerde olmasına özen gösterilir. Büyük soğanlar genellikle daha derin ve geniş aralıklarla dikilmelidir. Bitkinin sağlıklı şekilde gelişip kök salması ve büyümesi, bu koşullarda sağlanır.

Dikim derinliği
Soğanlı bitkilerin dikiminde, türüne bağlı olarak farklı dikim derinlikleri uygulanır. Soğanlar genellikle, üst bölümünün bir kısmı toprağın üzerinde kalacak şekilde, belirli bir derinliğe dikilir. Genel kural; soğan veya yumrunun, boyunun iki katına denk gelecek derinliğe dikilmesidir. Ancak bitkinin tür özelliklerine bağlı olarak, dikim işleminin farklı derinliklerde uygulandığı örnekler de vardır. Soğanlar çok derine dikildiğinde çürüyebilir; çok sığ dikildiğinde ise yüksek sıcaklık değişimlerine maruz kalarak olumsuz etkilenir. Soğanlı türlerin dikim derinliklerini gösteren dikim diyagramı, konu hakkında fikir edinmek için yardımcı olabilir.

Dikim aralığı
Dikim sırasında soğanlar arasında bırakılan mesafe, bitkinin boyutuna ve yayılma özelliklerine bağlı olarak değişir. Genellikle büyük boyutlu soğanların 12 cm aralıkla, küçük boyutlu soğanların ise 10 cm aralıkla dikilmesi yeterli olacaktır. Soğanların dikim işleminin, belirli bir düzende sırayla yapılması ya da düzen gözetmeksizin karışık hâlde uygulanması, alanın tasarım planına bağlı olarak değişim gösterir. Bahçede daha canlı ve sürekli renk görünümü elde etmek isteniyorsa, soğanların birbirine daha yakın aralıklarla dikilmesi düşünülmelidir. Ancak bu tasarım planında, soğanların uyku döneminde dikilmesi gerektiği de unutulmamalıdır.

Dikim uygulaması Açık alanlardaki dikim işlemi, birçok farklı yöntemle gerçekleştirilir. Örneğin, soğanların alanda açılan hendekler ve çukurlarda toprağa yerleştirilip, üzerinin toprak tabakasıyla örtülmesi yaygın uygulanan bir yöntemdir. Soğanlı bitkiler, peyzaja doğal görünüm kazandırmak amacıyla, tasarıma bağlı olarak kaya bahçelerinde, çim alanlarda, şev alanlarda yer alabilir; bahçelerde bordürler hâlinde kullanılabilir.
Soğanların saksıya dikilmesi hâlinde, saksının hazırlanması özellikle önemlidir. Uygulamada, öncelikle saksının dibine saksı kırıkları konularak, toprağın geçirgenliği sağlanır. Böylece, toprağın su tutması ve çürümeye neden olması önlenir. Daha sonra, bitkinin isteğine uygun toprak karışımı hazırlanır ve saksının 2/3'ü bu karışımla doldurulur. Saksıdaki toprak bu düzeydeyken, üzerine soğanlar yerleştirilir ve üstünü örtecek kadar toprak dökülür. Ardından, saksıda kalan 1/3’lük kısma dişli kum konur. Sonunda bitkinin can suyu da verilerek işlem tamamlanır.

Öykü Çelik Çerçioğlu
Soğanlı Bitkiler Koleksiyon Sorumlusu

Fotoğraflar: NGBB Arşivi