NGBB'nin Karaağaç Türleri
Karaağaç (Ulmus L.), genellikle 30 metreye kadar boylanabilen ağaç ya da boylu çalı formunda bitkidir.
Dünya üzerinde, Kuzey Yarıküre'de yayılış gösteren 89 türü vardır. Türkiye'nin farklı bölgelerinde, deniz seviyesinden 1800 m yükseltiye kadar, ormanlık alanlar ve çevresinde yetişir. Yaygın dağılımı yoktur; orman oluşturmaz, fakat orman karışımına girer.
Basit yapraklıdır. Yaprakların tabanı asimetrik, kenarları çift sıra dişli, uçları sivri ya da damla şeklinde, her iki yüzü de tüylüdür. Türlere göre alt yüzdeki tüyler, damarların birleşme yerinde yoğunlaşır. Yapraklar, kısa saplı ya da sapsızdır.
Çiçekleri, demetler hâlinde bulunur. Demetler, saplı ya da sapsızdır. Çiçeklenme, yapraklanmadan önce olur.
Meyveleri kanatlı, oval ya da dairesel biçimdedir.
Yapraklar ve meyveler, hemen hemen aynı zamanda olgunlaşır.
Ülkemizde, dört doğal karaağaç türü yetişir:
Karangiç (Ulmus canescens Melville)
Dağkaraağacı (Ulmus glabra Huds.)
Hercai karaağaç (Ulmus laevis Pall.)
Ovakaraağacı (Ulmus minor Mill.)
Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi'nde, üç doğal karaağaç türü bulunmaktadır.
Dağ karaağacı
(Ulmus glabra Huds.)
Yaklaşık 40 metreye kadar boylanabilen, geniş tepeli, kışın yaprağını döken ağaçtır.
Doğal olarak Avrupa, Türkiye, Kafkasya ve İran’da yetişir. Türkiye’de, dağlık kesimlerdeki nemli ormanlarda, 800-1800 m yükseltilerde yayılış gösterir. Başlıca görüldüğü iller: Adana, Artvin, Antalya, Balıkesir, Bolu, Bursa, Hatay, Isparta, Kahramanmaraş, Kastamonu, Kayseri, Konya, Mersin, Muş, Sinop, Tokat, Trabzon, Yalova, Zonguldak.
Gövde kabuğu, uzun yıllar çatlaksız, düz, parlak ve gri renklidir. Sonraları kabuk, dikine çatlaklı hâle gelir ve rengi koyulaşarak kahverengiye döner.
Yaprakları, 5-20 cm boyunda, 3-12 cm genişliğinde ve koyu yeşil renklidir. Yaprakların dip tarafı asimetrik, kenarları iki sıra kaba ve sivri dişli, uçları sivri ya da damla şeklindedir. Üst yüzü kısa ve zımpara gibi sert tüylü, alt yüzü tüylüdür. Yaprak sapı çok kısadır.
Erkek ve dişi çiçekler, aynı ağaç üzerinde bulunur. Sık demetler hâlinde çiçek kurulları vardır. Çiçeklerin, taç yaprakları yoktur. Pembe-mor renkli erkek ve dişi üreme organlarına sahiptir. Çiçeklenme, yapraklanma öncesinde olur ve mart-nisan aylarında gerçekleşir.
Meyveleri kanatlı; kanatlar yassı, geniş elips biçimindedir. Kanadın ortasında yer alan tohumları, açık yeşil renkli ve tüysüzdür.
Hercai karaağaç
(Ulmus laevis Pall.)
Yaklaşık 35 metreye kadar boylanabilen, ince dallı, kışın yaprağını döken ağaçtır.
Doğal olarak Avrupa, Türkiye ve Kafkasya’da yetişir. Türkiye’de, çok nemli yerlerde, subasar (longoz) ormanlarında yayılış gösterir. Kırklareli, Başlıca görüldüğü iller: Bolu, Bursa, Rize, Sakarya, Trabzon.
Gövde kabuğu, açık gri-kahverengidir. İleri yaşlarda gövde kabuğu, boyuna derin çatlaklıdır; yaşlı ağaçlarda, çatlaklar dibe doğru genişler ve oluklu duruma gelir.
Sürgünler, gençken yumuşak tüylüdür ve kök sürgünü verir.
Yaprakları, ters yumurta ya da geniş eliptik biçimde, yaklaşık 3-15 cm boyunda, 3-11 cm genişliğinde ve parlak yeşil renklidir. Kenarları çift kat dişli ve büyük dişler çengel gibi uca doğru kıvrıktır. Uçları sivri ya da damla şeklindedir. Yaprağın üst yüzü çoğunlukla çıplak, alt yüzü sık beyaz tüylerle kaplıdır. Yapraklar, kısa saplıdır.
Erkek ve dişi çiçekler, aynı ağaç üzerinde bulunur. Sık demetler hâlinde çiçek kurulları vardır. Çiçekler, yeni sürgün diplerinden çıkar. Her çiçek, uzun bir sapa sahiptir.
Meyveleri kanatlı; kanatlar yuvarlaktır. Kanatlı meyve, 1-3 cm uzunluğundaki bir sapın ucunda, aşağı doğru sarkar hâldedir. Meyvenin kenarları, kirpikli-tüylüdür. Tohum, ortada ya da kanatların sap kısmına daha yakın konumda bulunur.
Ova karaağacı
(Ulmus minor Mill.)
Yaklaşık 30 metreye kadar boylanabilen, geniş tepeli, kışın yaprağını döken ağaçtır.
Doğal olarak Baltık Adaları, Avrupa'nın güneyi, Türkiye, İran'da yetişir. Türkiye’nin kuzey kesimleri boyunca, 0-1000 m yükseltilerde yaygındır. Tarlalar, yol kenarları, köy çevrelerinde yayılış yapar.
Gövde kabuğu, erken yaşlardan itibaren boyuna derin çatlaklıdır.
Yaprakları, eliptik-ters yumurtamsı biçimde ve küçüktür; 5-12 cm boyunda, 2-8 cm enindedir. Yaprakların kenarları çift sıra dişli, uçları sivridir. Yaprakların üst yüzü çıplak ya da sert tüylü; alt yüzde, yan damarların ana damara birleştiği kısımlarda tüy demetleri bulunur. Yaprak sapı, 1 cm boyundadır.
Bitkinin, sık demetler hâlinde çiçek kurulları vardır. Çiçekleri, sapsızdır. Çiçeklenme, yapraklanmadan önce, mart ayında gerçekleşir.
Meyveleri, dairesel ve kanatlıdır. Çok sayıda meyve bir araya gelerek demetler hâlinde bulunur. Meyveler sapsızdır.