Frenküzümü
(Ribes nigrum L.)
Frenküzümü (Ribes nigrum L.) (sin. "Ribesium nigrum [L.] Medik."), karagat ve kuşüzümü adlarıyla da bilinir. Bektaşiüzümügiller (Grossulariaceae) familyasına dâhil, yaklaşık 1-2 metre boylanan, kışın yapraklarını döken, dikensiz, çok yıllık çalımsı bitkidir. Bitkinin iki varyetesi genel kabul görmüştür:
"Ribes nigrum L. var. kolymense Trautr."
"Ribes nigrum L. var. nigrum"
Bitki Kuzey Avrupa, Doğu Avrupa, Rusya, Kazakistan, Kırgızistan, Moğolistan, Tacikistan, Türkmenistan bölgelerinin nemli, yaprak dökmeyen ormanlarında yetişir. Doğadan toplanmış droğu sağlayan başlıca ülkeler Gürcistan, Moğolistan, Polonya, Romanya'dır.
Geleneksel tıpta frenküzümü yaprakları (Ribes nigri folium), tomurcukları (Ribes nigri gemmae) ve meyveleri (Ribes nigri fructus) kullanılır. Meyveler gıda amaçlı tüketilirken, meyve, yaprak ve çiçek tomurcuklarından likör yapımında yararlanılır.
Frenküzümü yaprağı (Ribes nigri folium) Avrupa Farmakopesi'nde kayıtlıdır. ABD’de Gıda ve Tarım İdaresi (FDA)’ne göre tomurcuk ve yaprakları özellikle, alkollü içeceklere tat vermek amaçlı, GRAS (Genellikle güvenilir kabul edilir) statüsündedir. Kanada’da gıda ve içeceklerde kullanımı dışında, Ruhsatlı Doğal Sağlık Ürünleri (NHP) statüsünde kabul edilir; Doğal ve Reçetesiz Sağlık Ürünleri Müdürlüğü (NNHPD) tarafından satış öncesi yetkilendirme zorunluluğu vardır. NHP ruhsatlı 20 g kuru ve 100 g yaş frenküzümü preparatları, “serbest radikallerce oluşturulan hücre hasarından koruyan antioksidanlar içerir” etiketiyle pazarlanabilir. Ruhsatlı NHP’lerde, frenküzümü meyve konsantresi veya meyve tozu renk ve tat verici olarak kullanılabilir.
Avrupa Birliği ülkelerinde, frenküzümü yaprağı çayı veya sulu ekstre tozu, kapsül veya tablet halinde geleneksel tıbbi bitkisel ürün statüsündedir ve “hafif artiküler ağrıları giderici geleneksel tıbbi bitkisel ürün” veya “hafif üriner şikayetlerde idrar söktürücü olarak kullanılan geleneksel tıbbi bitkisel ürün” diye etiketlendirilebilir. Avrupa Birliği'nde tomurcuk ve yaprak ekstreleri, kokulandırıcı ve cildi kondisyone edici olarak kozmetik ürünlerde kullanılır. Yaprak ekstresi, cildi büzücü (astrenjan), kokulandırıcı ve yumuşatıcı olarak kullanılırken; tohum yağı, cildi yumuşatıcı özelliğiyle bilinir.
Yapraklar; fenolik maddeler, flavonoitler (örneğin, kersetin, kempferol ve proantosiyanidinler), flavon glikozitleri (örneğin, izokersitrin ve rutin), hidroksisinamik asitler ve uçucu yağ içerir. Yapraklarda, fenolik madde miktarı meyvelerden daha fazladır. Yaprakların analjezik, antienflamatuvar, antioksidan ve diüretik etkileri rapor edilmiştir. Yaprak ekstrelerinde, ayrıca nezleyi önleyici etki, in vivo ve in vitro; antimikrobik etki, in vitro; damar gevşetici etki, in vitro deneylerde gösterilmiştir.
Yaprak uçucu yağında; beta-karyofillen (% 13), hekzadekanoik asit (% 11), alfa-humulen (% 10) ve karyofillen oksit (% 10) ana bileşikler olarak bulunmuştur.
Meyveleri, polifenolik maddeler ve antosiyaninler açısından zengindir. Meyvelerde bulunan dört önemli antosiyanin şunlardır: siyanidin-3-O-glikozit, siyanidin-3-O-rutinozit, delfinidin-3-O-glikozit, delfinidin-3-O-rutinozit. Meyvelerde ayrıca, flavonoitler (proantosiyanidinler), flavonoller (mirisetin, kersetin, kempferol), hidroksisinamik asitler ve fenolik asitler bulunmuştur. Diğer bileşikler; hidrolize tanenler, stilbenler, C vitamini, pektinler, organik asitler, çözünür şekerler ile çözünen ve çözünmeyen liflerdir.
Meyve preparatlarında; antidiyabetik, antienflamatuvar, nezleyi önleyici, antimikrobik, antioksidan, antispazmodik ve kolesterol düşürücü etkiler saptanmıştır. Meyvelerin polifenol ekstrelerinde, alerjene bağlı akciğer yangılarını azaltıcı etki görülmüştür.
Tomurcuklarda, flavonol glikozitleri (mirisetin, izoramnetin, kempferol); tohum yağında, esansiyel yağ asitleri, gamma-linolenik asit, alfa-linolenik asit, stearidonik asit bulunmuştur. Linoleik ve gamma-linolenik asitler, yangı giderici (antienflamatuvar) etkiden sorumludur.
Frenküzümü üzerinde yapılan çoğu klinik deneyler, meyvelerine ilişkindir. Yaprakları üzerinde yapılmış klinik deney yoktur. Frenküzümü meyve preparatları (usare, ekstre, toz) ve antosiyaninleri ile yapılan klinik deneyler, kalp-damar rahatsızlıkları, metabolik rahatsızlıklar, oksidatif stres ve göz sağlığı hakkındadır.
Turhan Baytop'a göre, Türkiye’de halk tababetinde frenküzümü yaprakları, idrar söktürücü ve terletici; meyveleri ise midevi ve gıda olarak kullanılır. Kırmızı frenküzümü/Mercanüzümü (Ribes rubrum L.) ve Doğu frenküzümü (Ribes orientale Desf.) türlerinin yapraklarından da aynı maksatla yararlanılır.
Bu yazıda belirtilen ifadeler, sadece bilgilendirme amaçlıdır;
tavsiye niteliği taşımaz.
Hastalıkta tedavinin,
mutlaka doktor kontrolünde yapılması
gerektiği unutulmamalıdır!..